روحانی و کارنامه فرهنگ و هنر
«من معتقدم هنرمندان ما می‌توانند هدایت‌گر باشند و راه را بر جامعه و دولت نشان دهند. کار هنر را نباید به دستور بگیر بسپاریم. کار فرهنگ را باید به اصحاب هنر بسپاریم به کسانی که هنر را تجربه کردند و در فضای هنر زندگی کرده‌اند و من معتقدم این مردم هستند که به کار هنرمند ارزش می‌دهند.»
حالا هفت سال از این حرف می‌گذرد. دولت روحانی کمتر از یک سال برای تحقق این وعده‌ها، وقت دارد. حسن روحانی در جریان انتخابات سال ۹۲ و ۹۶ وعده‌های متعددی به فعالان عرصه‌های فرهنگی و هنری داد، وعده‌هایی که برخی کامل به فراموشی سپرده شدند و برای برخی گام‌هایی برداشته شد.
روحانی‌سنج پیش از اینکه عمر دولت به سرآید، می‌کوشد با یادآوری این وعده‌ها به دولت، نظر فعالان نهادهای مدنی را در خصوص میزان وفاداری دولت روحانی به وعده‌های انتخاباتی را ارزیابی کند. وعده‌های روحانی در حوزه مسائل فرهنگی و هنری چه بود و به کجا انجامید؟
وعده‌های روحانی
حسن روحانی رئیس جمهور ایران در جریان انتخابات ریاست جمهوری در سال‌های ۹۲ و ۹۶ جمعا ۱۰ وعده عمده در حوزه مسائل فرهنگی و هنری داد. او قول داد برای استیفای حقوق نویسندگان، ناشران، هنرمندان، بازیگران و نوازندگان این اقدامات را انجام دهد:
- ارائه و پیگیری لایحه‌ی صدا و سیما، پیگیری متوقف شده
- بازبینی پرونده ناشران تعلیقی، محقق شد،
- تعیین قواعد و قوانین شفاف برای ممیزی کتاب، پیگیری نشد،
- احیای ارکسترهای ملی و سمفونیک، محقق شد،
- حذف کنترل پیش از چاپ کتاب، پیگیری متوقف شده،
- بازگشایی خانه سینما در ماه اول، محقق شده،
- واگذاری ممیزی و امور سینما به تشکل‌های سینمایی و سینماگران متخصص، محقق نشده،
- به حداقل رساندن کنترل‌ها در حوزه سینما، محقق نشده،
- تاسیس صندوق ملی حمایت از هنر، پیگیری نشد،
- بازگشایی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران، محقق نشد،
هفت سال پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، از ۱۰ وعده‌ای که او در حوزه مسائل فرهنگی و هنری داد، طبق بررسی‌های روحانی‌سنج، تنها ۳ وعده احیای ارکستر ملی و سمفونیک، بازگشایی خانه سینما، و بازبینی پرونده ناشران تعلیقی محقق و مابقی وعده‌ها یا اساسا پیگیری نشد و یا پیگیری آن متوقف و وعده محقق نشد.
مطالبات فعالان عرصه فرهنگ و هنر
هنرمندان، نویسندگان، روزنامه نگاران و ناشران، علاوه بر وعده‌های رنگارنگی که از حسن روحانی شنیدند، خود مطالبات متعددی نیز در این سال‌ها از حسن روحانی داشته‌اند، مطالباتی که کماکان بر زمین باقی مانده است از جمله:
رفع ممنوعیت ورود و خروج هنرمندان
بیش از ۱۰۰ هنرمند در تاریخ ۹ خرداد ۱۳۹۷ در نامه‌ای به حسن روحانی رئیس جمهور خواستار رفع ممنوعیت ورود و خروج هنرمندان از ایران به دلیل فعالیتهای هنری شدند در نامه هنرمندان آمده است:
«یک‌بار برای همیشه تدبیری صورت گیرد تا هنرمندانی که صرفا به جهت کار هنری و فرهنگی با ممنوعیت خروج و ورود و ممنوعیت کار روبرو هستند، بدون ایجاد مزاحمت بتوانند به وطن خود، رفت و آمد داشته و از حق طبیعی کار و فعالیت بهره‌مند شوند، از آن‌جمله خواهان رفع محدودیت‌های غیر قانونی برای هنرمند گرانمایه آقای بهروز وثوقی هستیم.»
رسیدگی به مشکلات استانی حوزه فرهنگ و هنر
مشکلات و نارسایی‌های هنرمندان در سطح استان‌ها، مطالبه دیگری است که همواره مطرح بوده است. نامه هنرمندان تبریزی به حسن روحانی در تیر ۱۳۹۹ یک نمونه از مشکلات استانی هنرمندان است. در این نامه آمده است:
«وضعیت نامعلوم بازسازی تئاتر شهر تبریز، بستن موزه مشاغل توسط شهرداری تبریز که به همت استاد سرابی جمع آوری شده بود، بازگرداندن آثار ناب هنری استاد جدیدالاسلام با ماشین زباله و پاکبان توسط شهرداری تبریز و جدیدا اقدام به تعطیلی خانه هنر تبریز به بهانه اختلاف شهرداری تبریز و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی و تعطیلی موزه کارتون تبریز و سالن تئاتر واقع در مجموعه خانه هنر، عدم تخصیص بودجه‌های مناسب از سوی متولیان استان برای فعالیتهای هنری نمونه‌ای از این رفتارهای مغایر با رشد و تولیدات فرهنگ و ادب و هنر مسئولان استانی است.»
لغو ممیزی‌ها و حذف سانسور
لغو ممیزی‌ها و برچیدن بساط سانسور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب، از جمله مطالبات بر زمین مانده ناشران و نویسندگان است. کانون نویسندگان ایران در سال ۲۰۱۶ در جریان برگزاری نمایشگاه کتاب در بیانیه‌ای خطاب به حسن روحانی با تاکید بر اینکه حرف بس است عمل کنید، آورده است:
«ورود آثار بسیاری از شاعران، نویسندگان و مترجمان را به نمایشگاه کتاب کنونی ممنوع اعلام کردند و صد‌ها عنوان کتاب فارسی و غیرفارسی را که ناشران گوناگون ایرانی و خارجی به نمایشگاه آورده بودند جمع آوری کردند. انتشار کتاب زیر نظارت مستقیم و تابع دستور قوهٔ مجریه و شخص رئیس جمهوری است. اگر آقای روحانی به راستی خواهان “امنیت و آزادی” نویسندگان است باید از بیان سخنان زیبا اما فاقد ضمانت اجرایی فرا‌تر رود و به طور واقعی و عملی در راه آزادی اندیشه و بیان گام بردارد. به عمل کار برآید، به سخن‌دانی نیست.»
پذیرش تئاتر به مثابه شغل
پذیرش تئاتر به مثابه شغل از دیگر دغدغه‌های فعالان این حوزه است. سمیه مهری بازیگر و کارگردان تئاتر در این خصوص می‌گوید:
«حتی بیمه بیکاری هم به هنرمندان تئاتری تعلق نگرفت (در دوره کرونا)، چون شنیده ایم مسئولان گفته‌اند که تئاتر شغل نیست. اگر به گفته مسئولان تئاتر، شغل نیست وای به حال ما که سال‌ها بر این باور بودیم که شغلی فرهنگی در جهت انسان سازی و فرهنگ سازی داریم.»
فعالان عرصه فرهنگ و هنر، عملکرد روحانی را چگونه می‌بینند؟
روحانی‌سنج در بررسی دیدگاه کارگردانان و ناشران در حوزه فرهنگ و هنر حداقل با پنج کارگردان و ناشر تماس گرفت. وجه اشتراک نظر آنان عدم رضایت از عملکرد روحانی در این حوزه و انتقاد نسبت به بدعهدی دولت روحانی به هنرمندان و جامعه هنری بود. هیچ کدام از کارگردانان و ناشران حاضر به گفتگو نبودند و آن را بی حاصل می‌دیدند. یک کارگردان نام آشنای ایران، با بیان اینکه روحانی نه تنها به وعده‌هایش در حوزه فرهنگ و هنر بلکه به وعده‌های مهمترش که به سطح زندگی مردم و تامین حداقل رفاه بود نیز بی توجهی نشان داد، گفت: دولت روحانی، مسیر خود را از مردم جدا کرد، و به هیچ کدام از حرف‌هایش عمل نکرد، مردم را بی پناه در برابر نیروهای امنیتی قرار داد و جواب فریاد‌هایشان را با سرکوب داد. او که مثل سایر هنرمندان علاقمند نبود مصاحبه‌ای انجام دهد و اسم اش منتشر شود، بررسی وعده‌های روحانی در حوزه فرهنگ و هنر را اساسا در شرایطی که در حداقل‌ها مانده است بی مورد دانست. کارگردانی دیگر با بیان اینکه جامعه هنری هیچ زمانی منتظر تحقق وعده‌های روحانی در حوزه مسائل فرهنگی و هنری نبود می‌گوید: این دولت فقط یک دردسر بزرگ بود.
فعالان هنری که در انتخابات ۹۲ و ۹۶ قاطعانه از روحانی حمایت کردند، هرچه به دوران پایان دولت نزدیک می‌شویم، انتقادهای خود را تند تر می‌کنند. احمد رضا درویش کارگردان فیلم رستاخیز، از جمله هنرمندانی است که طی یک سال گذشته انتقاد تندی متوجه روحانی کرده است. او می‌گوید:
«دولت محترم، مجموعه کنشگران سیاسی که بالاخره جریان قدرت را کم وبیش در بخشی از نظام سیاسی را بر عهده دارید! ما در عروسی شما در انتخابات شرکت کردیم، شما در عزای ما شرکت نکردید، بلکه عزادار کردید مرا، شما مرا عزادار کردید، و بر صورت سینمای ایران زخمی ایجاد کردید که این زخم سانسور ترمیم نخواهد کرد. من کسانی که این وضعیت را برای سینمای ایران ایجاد کردند به روز قیامت حواله دادم و می‌دهم…. من نمی‌دانم در این کشور چه جوریست که کسانی(علی جنتی) که از کرسی مقام و قدرت می‌روند ، نه تنها پاسخگو نیستند بلکه اغلب مشاور می‌شوند و در صف اول دیده می‌شوند. من از طرف مدیریت فرهنگی کشور از تک تک اعضای خانواده سینما عذرخواهی می‌کنم.»
«پرسش» دلیل انتقاد تند احمد رضا درویش، را دستور حسن روحانی برای پوشاندن چهره حضرت ابوالفضل، در فیلم رستاخیز و در نهایت دستور دولت به توقیف و مشکلات بعدی این فیلم عنوان کرده است. حال آنکه روحانی وعده داده بود که ممیزی فیلم را به متخصصان و انجمن‌های سینمایی واگذار می‌کند.
۲۵۰ کارگردان و بازیگر تئاتر و سینما، روز ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ در نامه‌ای به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت حسن روحانی نسبت به تشدید ممیزی‌ها انتقاد کرده و خواستار کم کردن سخت گیری‌ها توسط دولت شدند. در این نامه سرگشاده که نشان از نارضایتی گسترده هنرمندان از دولت روحانی دارد آمده است:
«تئاتر تعداد بینندگانِ مشخصی دارد که با تغییر رسانه تغییر نخواهد کرد و سختگیریِ شما تنها علاقمندانِ تئاتر در دیگر شهرها یا کسانی که به دلایل شغلی و زمانی که امکانِ حضور ندارند را از یک فعالیت کاملا سالم فرهنگی محروم خواهد کرد. از طرفِ دیگر از آن‌جا که تئاتر به دلیل محدودیت‌هایش از خیره‌کنندگی‌های تکنیکیِ سینما برخوردار نیست، گسترش جذابیت را در چالش‌های اندیشه‌ورزانه می‌جوید. به همین دلیل است که ممیزی متفاوتی می‌طلبد؛ همان‌طور که در یک برنامه تاریخی یا مستند یا برنامه‌های سیاسی فرهنگیِ گفت‌وگومحور، در همین تلویزیونِ خودمان، تصاویری به نمایش در می‌آید یا حرف‌هایی گفته می‌شود، که هیچ نشانی از آنها در سریال‌ها و فیلم‌ها نیست. تئاتر گسترش جذابیت خود را در همین اندیشه‌ورزی می‌جوید.»
امضاکنندگان این نامه در خاتمه از دولت روحانی خواسته‌اند «تئاترها را کم‌خاصیت و کم‌مایه نکنید» و «فرهنگ‌دوستانِ بی‌دسترس به اجراهای زنده را از این امکانِ موجودِ فرهنگی محروم نکنید.»
جمع بندی
حسن روحانی رئیس جمهور ایران در جریان انتخابات ریاست جمهوری در سال‌های ۹۲ و ۹۶ جمعا ده وعده عمده به فعالان عرصه فرهنگ و هنر داد. او قول داد برای استیفای حقوق هنرمندان و نویسندگان، لایحه قانون سازمان صدا و سیما را به مجلس می‌برد، بساط حذف و کنترل قبل از نشر را جمع می‌کند، ممیزی‌ها را به تشکل‌های سینمایی می‌سپارد و ارکستر ملی، خانه هنرمندان و انجمن روزنامه نگاران را احیا می‌کند و برای حمایت از هنرمندان صندوق ملی ایجاد می‌کند.
بررسی‌های «روحانی‌سنج» نشان می‌دهد که با وجود گذشت ۷ سال از عمر دولت حسن روحانی، تنها ۳ وعده او در حوزه فرهنگ و هنر محقق شده و ۷ وعده دیگر ناکام مانده است. فعالان حوزه فرهنگ و هنر از عملکرد روحانی در این سال‌ها به شدت گلایه مند. آنها معتقدند سخت گیری‌ها در ممیزی آثار هنری برقرار و دست سانسور و ممیزی، اجازه خلق آثار هنری آزادانه را نمی‌دهد. ممیزی در دولت حسن روحانی به باور هنرمندان نه تنها به انجمن‌های صنفی و تخصصی واگذار نشده بلکه سختگیرانه توسط دولت اعمال می‌شود.
حسن روحانی برای جبران کاستی‌ها در این حوزه تنها یک سال دیگر فرصت دارد. آیا در زمان باقی مانده تا پایان دولت، روحانی به وعده‌های خود در این حوزه عمل خواهد کرد؟ فقط یک سال دیگر صبر کنید تا پاسخ این سوال را دریابید.
