در یکی، دو ماه گذشته تحصن سها مرتضایی در اعتراض به ستاره‌دار شدن خبرساز شده، تا آنجا که خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا هم ۲۰ مهر امسال گزارشی درباره او منتشر کرده است.
در این گزارش معاون آموزشی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران توضیحاتی درباره نمره سها مرتضایی ارائه کرده و گفته اعتراض او نسبت به نمره‌اش را رد کرده، اما گفته نمی‌داند آیا او جزو دانشجویان ستاره دار است یا نه.
سها مرتضایی، فعال صنفی و دانشجویی دانشگاه تهران در پی حوادث دی‌ماه ۱۳۹۶ بازداشت و به ۶ سال حبس تعزیری و دو سال محرومیت از عضویت در احزاب و گروه‌ها و دسته‌جات سیاسی در دادگاه بدوی محکوم شد.
در روزهای گذشته برخی منابع حقوق بشری، از بازداشت دوباره او در جریان اعتراضا‌های آبان ماه ۱۳۹۸ و همچنین فشار به خانواده او خبر داده‌اند.
این وعده بعد از آذر ۱۳۹۶ تا الان و به دنبال ستاره‌دار شدن برخی پذیرفته‌شدگان کنکور کارشناسی ارشد و دکتری سال ۱۳۹۶، جزو وعده‌های محقق‌نشده حسن روحانی قرار دارد.
در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ جلوگیری از ستاره‌دار شدن دانشجویان از جمله وعده‌های حسن روحانیبود. او آن زمان گفته بود: “باید عنوان دانشجوی ستاره‌دار را کنار بگذاریم؛ دانشجو باید در فعالیت سیاسی و علمی آزاد باشد و خطوط قرمز اقدامات او مصالح و منافع ملی است”.
“دانشجوی ستاره‌دار” در اصطلاح به دانشجویانی گفته می‌شود که به دلیل فعالیت‌های دانشجویی (اعم از سیاسی، صنفی، فرهنگی، اجتماعی و …) از ادامه تحصیل در دوره کارشناسی ارشد محروم شده‌اند. سابقه “ستاره‌دار” شدن دانشجویان به دولت محمد خاتمی باز می‌گردد، اما این اصطلاح در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد و از سال ۸۵ فراگیر شد. این اصطلاح به این دلیل فراگیر شد که از سال ۸۵ در کارنامه تعدادی از داوطلبان و مقابل نام آنها، ستاره‌هایی وجود داشت. این ستاره‌ها به معنای عدم تایید صلاحیت عمومی آنها برای ادامه تحصیل بود. برخی رسانه‌ها – از جمله خبر آنلاین، نزدیک به علی لاریجانی – سال ۹۲ نوشته بودند که در مجموع حدود هزار دانشجوی ستاره‌دار در ایران وجود دارد که ۷۶۸ نفر از آنها در هشت سال دولت احمدی‌نژاد ستاره‌دار شدند. (به غیر از دانشجویانی که به دلیل اعتقاد به دین بهاییت از تحصیل محروم می‌شوند.)
روحانی در مراسم روز دانشجوی سال ۹۶ در دانشگاه سیستان و بلوچستان نیز بار دیگر به این مساله اشاره کرد و گفت: “نباید فضا به شکلی باشد که دانشجو وقتی می‌خواهد حرف و سخنی به میان آورد، مراقب باشد که آیا کسی اسم او را یادداشت می‌کند، یا نه. ستاره جایش در آسمان است نه در دانشگاه. دانشجو آمده در دانشگاه آزادانه سخن بگوید و نظراتش را مطرح کند و نسبت به آنچه احساس می‌کند، صحیح نیست، آزادانه انتقاد کند”.
وعده‌های حسن روحانی برای پایان دادن به این مساله همراه با حضور جعفر توفیقی به عنوان سرپرست وزارت علوم و در نهایت نشستن رضا فرجی‌دانا بر کرسی وزارت علوم، باعث شد که این وعده از سوی دولت پیگیری شود. این مساله گرچه منجر به بازگشت برخی دانشجویان ستاره‌دار در دولت محمود احمدی‌نژاد به دانشگاه شد، اما همه آنها فرصت حضور مجدد را در دانشگاه پیدا نکردند. با این حال طی سال‌های گذشته به جز برخی موارد مربوط به گذشته و ممانعت از تحصیل دانشجویان بهایی، گزارشی درباره ستاره‌دار شدن دانشجویان به روال سابق منتشر نشد.
رضا فرجی دانا، نخستین وزیر علوم دولت روحانی، در دوره وزارت خود درباره مساله دانشجویان ستاره‌دار گفته بود: “در مورد بازگشت دانشجویان ستاره‌دار و محروم از تحصیل یک روال قانونی طی شده و با توجه به مستنداتی که داریم جای هیچ‌گونه نگرانی در رابطه با شکایت نمایندگان وجود ندارد”.
گرچه دولت روحانی برای بازگشت دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه‌ها تلاش کرد، اما روند حل این مساله پس از استیضاح فرجی‌دانا و سپس نشستن محمد فرهادی بر کرسی وزارت علوم، کند شد. به خصوص آن‌که یکی از دلایل استیضاح فرجی‌دانا، بازگشت دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه‌ها عنوان شده بود.
با این حال پس از برگزاری کنکور ارشد سال جاری و اعلام نتایج آن، برخی رسانه‌ها خبر از “ستاره‌دار” شدن دانشجویان دادند. روزنامه جامعه فردا در گزارشی نوشت در سال جاری “نزدیک به ۱۵۰ دانشجو” در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا ستاره‌دار شده و از ادامه تحصیل محروم شده‌اند.
محمود صادقی، نماینده مجلس، نیز ضمن تایید خبر ستاره‌دار شدن دانشجویان، به این روزنامه گفت وزیر علوم در جلسه با فراکسیون امید تایید کرده که در سال تحصیلی جدید تعداد دانشجویان ستاره‌دار “بیش از ۱۰۰نفر” است.
دستکم سه تن از دانشجویانی که سال جاری در مقطع کارشناسی ارشد کنکور داده‌اند، در گفت‌وگو با روحانی‌سنج تایید کردند که چنین اتفاقی برای آنها رخ داده است. یکی از این دانشجویان به “روحانی‌سنج” گفت: “پيش از اعلام نتايج بعد از انتخاب رشته و دانشگاه به من تلفن كردند و براى روز ١٢مرداد از من خواستند كه ساعت ٢بعد از ظهر دانشگاه پيام نور واقع در خيابان ويلا باشم، موبايل و همه وسايل را دم در تحويل گرفتند. مطمئنا از حراست وزارت علوم بودند و ما چند نفرى بوديم كه در آن ساعت مصاحبه داشتيم كه جداگانه به تعداد هر كدام از ما يك نفر بازجو حضور داشت و هر كس در اتاقى جداگانه [بود]”.
با توجه به اتفاق‌هایی که در کنکور کارشناسی ارشد و دکترای سال ۹۶ رخ داده، به نظر می‌رسد نه تنها دولت روحانی در بازگرداندن همه دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه موفقیت کسب نکرده، بلکه در سال جاری به شکل رسمی اقدام به “ستاره‌دار” کردن دانشجویان کرده است. به این ترتیب می‌توان گفت وعده روحانی در این زمینه “محقق نشده” است.
در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ جلوگیری از ستاره‌دار شدن دانشجویان از جمله وعده‌های حسن روحانی بود. او آن زمان گفته بود: “باید عنوان دانشجوی ستاره‌دار را کنار بگذاریم؛ دانشجو باید در فعالیت سیاسی و علمی آزاد باشد و خطوط قرمز اقدامات او مصالح و منافع ملی است”.
“دانشجوی ستاره‌دار” در اصطلاح به دانشجویانی گفته می‌شود که به دلیل فعالیت‌های دانشجویی (اعم از سیاسی، صنفی، فرهنگی، اجتماعی و …) از ادامه تحصیل در دوره کارشناسی ارشد محروم شده‌اند.
برخی رسانه‌ها – از جمله خبر آنلاین، نزدیک به علی لاریجانی – سال ۹۲ نوشته بودند که در مجموع حدود هزار دانشجوی ستاره‌دار در ایران وجود دارد که ۷۶۸ نفر از آنها در هشت سال دولت احمدی‌نژاد ستاره‌دار شدند. (به غیر از دانشجویانی که به دلیل اعتقاد به دین بهاییت از تحصیل محروم می‌شوند.)
گرچه دولت روحانی برای بازگشت دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه‌ها تلاش کرد، اما روند حل این مساله پس از استیضاح فرجی‌دانا و سپس نشستن محمد فرهادی بر کرسی وزارت علوم، کند شد. به خصوص آن‌که یکی از دلایل استیضاح فرجی‌دانا، بازگشت دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه‌ها عنوان شده بود.
با این حال پس از برگزاری کنکور ارشد سال جاری و اعلام نتایج آن، برخی رسانه‌ها خبر از “ستاره‌دار” شدن دانشجویان دادند. روزنامه جامعه فردا در گزارشی نوشت در سال جاری “نزدیک به ۱۵۰ دانشجو” در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا ستاره‌دار شده و از ادامه تحصیل محروم شده‌اند.
محمود صادقی، نماینده مجلس، نیز ضمن تایید خبر ستاره‌دار شدن دانشجویان، به این روزنامه گفت وزیر علوم در جلسه با فراکسیون امید تایید کرده که در سال تحصیلی جدید تعداد دانشجویان ستاره‌دار “بیش از ۱۰۰نفر” است.
با این حال در ماه‌های اخیر اخباری از بازگشت برخی از این دانشجویان به دانشگاه منتشر شده است.
اواخر بهمن ماه سال ۹۶ محمد غلامی، وزیر علوم، ادعا کرد که «تمام دانشجویان محروم از تحصیل سال ۹۶ به دانشگاه‌ها برگشتند و امیدواریم دیگر موضوعی به نام دانشجویان ستاره دار نداشته باشیم». این ادعا البته از سوی منابع مستقل تایید نشده است.
این وعده در دوران وزارت رضا فرجی‌دانا نیز پیگیری شود و پیش از آن جعفر توفیقی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش در آغاز فعالیت دولت یازدهم مشخصا وعده دهد که دانشجویان ستاره دار و محروم از تحصیل را به دانشگاه بازگرداند.
رضا فرجی دانا، که از جمله به همین دلیل از سوی نمایندگان استیضاح و برکنار شد، گفته بود این مساله در هیات گزینش دانشجو مورد بحث و تصویب قرار گرفته است: “در مورد بازگشت دانشجویان ستاره‌دار و محروم از تحصیل یک روال قانونی طی شده و با توجه به مستنداتی که داریم جای هیچ‌گونه نگرانی در رابطه با شکایت نمایندگان وجود ندارد.”
اصطلاح “دانشجوی ستاره‌دار” در ادبیات سیاسی ایران معمولا به دانشجویانی گفته می‌شود که به خاطر فعالیت‌های سیاسی، مدنی یا تعلق به برخی اقلیت‌های مذهبی، از تحصیل در دانشگاه‌های کشور بازداشته می‌شوند.
روند ستاره‌دار کردن دانشجویان به ویژه در دوران محمود احمدی‌نژاد شدت گرفت. در سال ۸۵ برخی از دانشجویان فعال در زمینه‌های سیاسی٬ به دلیل فعالیت‌های خود در این زمینه از حضور در دانشگاه محروم شدند.
مسولان وقت وزارت علوم بارها موضوع دانشجویان ستاره‌دار را تکذیب کرند. بعدها محمود احمدی‌نژاد هم گفته بود که این مساله برای نخستین بار در دوران وزارت مصطفی معین مطرح شده و وزارت علوم دولت خاتمی٬ مبدع این طرح بوده است.
آن زمان جعفر توفيقی، در همین راستا گفته بود که “مفهوم ستاره‌دار” در دولت خاتمی “به معنی منع از تحصيل يا منع از فعاليت نبود، بلکه به معنی بازبينی مجدد پرونده بود”.
مخالفت با ستاره‌دار کردن دانشجویان پیشتر محدود به محافل دانشجویی و حقوق‌بشری بود اما پیش از یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، حسن روحانی نیز به صف معترضان به این رویه پیوست.
بحث دانشجویان ستاره‌دار و بازگشت آنها به تحصیل نیز از سوی همین دولت مطرح و با آغاز فعالیت فرجی‌دانا به عنوان وزیر به سرعت پیگری شد. از نخستین اقدامات جعفر توفیقی پس از به دست گرفتن سکان مسئولیت وزارت علوم به عنوان سرپرست این وزارتخانه، پیگیری بازگرداندن دانشجویان ستاره دار و استادان بازنشسته شده در سال های اخیر بود.
بنا بر گزارش‌های موثق و منتشر شده در مطبوعات ایران و بر اساس اظهارات برخی از محروم شدگان از تحصیل، در سال اول فعالیت دولت تعدادی از دانشجویان ستاره‌دار اجازه ادامه تحصیل در دانشگاه را یافته‌اند. در مورد اساتید هم با دستور علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، صدور احکام بازنشستگی زودهنگام اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها متوقف شد.
این اقدامات همزمان بود با برکناری برخی از روسای دانشگاه‌ها مانند صدرالدین شریعتی، رئيس سخت‌گیر دانشگاه علامه طباطبایی که بسیاری از دانشجویان وی را مسئول ستاره‌دار شدن دانشجویان محروم از تحصیل این دانشگاه می‌دانستند.
دولت با موانع زیادی در رابطه با دانشجویان ستاره دار روبرو شد و این موضوع یکی از دلایل ماجرای وزیر آموزش و پروش و استیضاح فرجی‌دانا بود.
در بهمن ماه سال ۹۲ قائم مقام تشکل “اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل” در واکنش به تلاش دولت برای بازگرداندن دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه گفته برخی از این دانشجویان اعضای گروه‌هایی مانند پژاک بوده اند و از دولت به این خاطرانتقاد کرده است.
آرش صالح، از دانشجویان ستاره‌دار و از اعضای سابق اتحادیه دانشجویان دمکراتیک کرد با تکذیب این ادعا به گفته بود دانشجویان محروم از تحصیل از طیف‌های مختلف بوده و بیشتر آنها حتی اسم پژاک و گروه‌های مشابه را هم نشنیده‌اند. یک دانشجوی محروم از تحصیل دیگر هم در این زمینه گفته بود که حوزه جغرافیایی دانشجویان محروم از تحصیل گسترده است و امکان تفکیک آن بر اساس گرایش‌های سیاسی و محل سکونت وجود ندارد.
به گفته آقای صالح “چنین اظهارنظرهایی و نسبت دادن دانشجویان ستاره‌دار به گروه‌هایی مانند پژاک ناشی از بی‌اطلاعی است. به نظر می‌رسد آنها انگیزه های دیگری دارند و به دنبال پاک کردن صورت مساله هستند. آنها می‌خواهند برای اقدامات خود مشروعیت‌‌یابی کنند و بگویند ستاره‌دار ها افراد محارب بوده‌اند. فارغ از اینکه این حنا دیگر رنگی ندارد.”
این فعال دانشجوی سابق در مصاحبه با وبسایت روزآنلاین در مورد تعدا دانشجویان ستاره دار توضیح داده بود: “آمار دقیقی وجود ندارد. پیشتر انجمن دفاع از حق تحصیل در ایران فعال بود که برخی از اعضای آن دستگیر و زندانی شدند. دانشجویان زیادی به صورت گسترده ستاره‌دار شدند، اما شماری از آنها مانند آنهایی که به خاطر گرایش‌های مذهبی و تعلق به جوامع اقلیتی مذهبی از تحصیل محروم شده بودند با بدنه جنبش دانشجویی در ارتباط نبودند و از این جهت گمنام ماندند و به تبع آن هرگز آمار کاملی از دانشجویان محروم از تحصیل تهیه نشد.”
بسیاری از ایرانیان پیرو آیین بهایی پس از انقلاب سال ۵۷ همواره از حق تحصیل در دانشگاه‌های ایران محروم بوده‌اند و این محرومیت‌ها همچنان ادامه دارد.
بحث بازگرداندن دانشجویان و استاتید به صحن دانشگاه باهمان شدتی که در سال اول پیگیری شد در سال دوم و ابتدای سال سوم متوقف شد.
دولت ابتدا تلاش‌های بی‌وقفه و پر هزینه‌ای را در این رابطه صرف کرد، اما از زمان آغاز به کار محمد فرهادی به عنوان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری این بحث پیگیری نشد. با توجه به اظهارات دانشجویان و وجود کماکان تعداد زیادی دانشجوی محروم از تحصیل، وضعیت این وعده روحانی و اعضای دولت او را باید “تحقق ناقص” دانست. وعده‌هایی این نمره را می‌گیرند که دستاوردشان بسیار کمتر از آن چیزی باشد که قولش را داده بود، ولی آنقدر هست که بتوان آنرا در راستای اهداف اولیه‌اش دانست. به ویژه در دوران دولت فعلی، دستکم شاهد ادامه رویه ستاره‌دار شدن دانشجویان نبوده‌ایم.
حسن روحانی در زمان کارزار انتخاباتی خود تاکیدات زیادی بر وضعیت دانشگاه، دانشجویان واساتید داشت و تلاش کرد از طریق طرح شعارها و وعده‌هایی در این رابطه، توجه دانشگاه را به خود جلب کند. او در جاییگفت “کرامت را به دانشگاه و دانشجو” باز می‌گرداند، جای دیگری نیز با اشاره به دانشجویان محروم از تحصیل تاکید کرد که: “باید عنوان دانشجوی ستاره‌دار را کنار بگذاریم؛ دانشجو باید در فعالیت سیاسی و علمی آزاد باشد و خطوط قرمز اقدامات او مصالح و منافع ملی است.”
