عملکرد دولت روحانی در زمینه محیط زیست
«دولت یازدهم دولت محیط زیست است. بی تردید بهره برداری ناصحیح و حساب نشده از طبیعت ما را دچار مخاطره خواهد کرد. اگر به محیط زیست توجه نشود توسعه ناپایدار خواهد بود. امروز حفظ آب باد و هوا جزو موارد مهم امر به معروف است. هم در بقای محیط زیست و هم برای متنعم شدن انسان های امروز و بویژه فردا، ما در برابر فرزندان و نسل های آینده مسوول هستیم.»
حالا شش سال از این گفته‌ها می گذرد. دولت روحانی دو سال بیشتر برای تحقق این وعده ها وقت ندارد. حسن روحانی در جریان انتخابات سال ۹۲ و ۹۶ وعده‌های محیط زیستی متعددی داد، وعده‌هایی که برخی کامل به فراموشی سپرده شدند و برای برخی گام‌هایی برداشته شد.
روحانی‌سنج پیش از اینکه عمر دولت به سرآید، می‌کوشد با یادآوری این وعده‌ها به دولت، نظر فعالان نهادهای مدنی را در خصوص میزان وفاداری دولت روحانی به وعده‌های انتخاباتی را ارزیابی کند. وعده‌های روحانی در حوزه محیط زیست چه بود و به کجا انجامید؟
وعده‌های روحانی
حسن روحانی در سال ۱۳۹۶ و در جریان کارزار انتخاباتی‌اش، ۵ وعده عمده در حوزه محیط زیست داد:
۳- پیگیری تصویب لوایح چهارگانه زیست‌محیطی در مجلس
- لایحه‌ی هوای پاک،
- لایحه‌ی حفاظت خاک،
- لایحه‌ی ارزیابی محیط زیستی،
- لایحه‌ی حفاظت از تالاب‌ها
۴- جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه
۵- توجه ویژه به سازمان های غیر دولتی
این پنج وعده کلی اگرچه، پوشش دهنده بخش عمده‌ای از دغدغه فعالان محیط زیست بود ولی همه آن نبود. فعالان محیط زیست انتظارات به مراتب بیشتری از دولت دارند.
مطالبات فعالان محیط زیست
گستردگی حوزه محیط زیست، سبب شده که مطالبات فعالان این حوزه نیز از دولت گسترده باشد به طوری که گفته می شود در فراخوان دولت روحانی از سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط زیست برای ارسال مطالبات خود به طور مکتوب ۱۱ هزار مطالبه به دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست رسیده است. کلیات مطالبات محیط زیستی فعالان جامعه مدنی را اینگونه می‌توان برشمرد:
۱- حفاظت از جنگل ها و مبارزه با جنگل خواری و قطع درختان
۲- حفاظت از منابع آب و خاک
- اولویت بخشی به سیاست بازچرخانی آب، احیای قنات ها و کانال‌ها، افزایش راندمان آبیاری، مطالعه آب‌های ژرف، نمک زدایی از آب دریا و کاهش ضایعات بخش کشاورزی،
- تخریب سد‌های زاید
- کنار گذاشتن تفکر سازه‌ای در مدیریت آب (سدسازی)
۳- مقابله با آلاینده‌ها
- کاهش آلودگی هوا
- کاهش آلودگی صوتی
- امحاء صنعتی و استاندارد زباله‌ها
- تصفیه فاضلاب‌ها
- تعطیلی کارخانجات آلاینده و الزام آنها به رعایت استانداردهای محیط زیستی
۴- اولویت بخشی به محیط زیست در پروژههای توسعه ای
- کاهش میزان وابستگی به منابع آبی و خاکی در چیدمان توسعه
- ممنوع کردن پروژههای توسعه‌ای در جزیره آشوراده، تالاب جازموریان، آبشار پونه زار، دریاچه‌های پریشان و بختگان، زیستگاه‌ها، رویشگاه‌های جنگلی زاگرس، جنگل‌های هیرکانی، سواحل مکران،
- ایجاد دفتر محیط زیست و توسعه پایدار در تمامی وزارتخانه‌ها
۵- اصلاح مبلمان شهری
- انسان محوری به جای خودرو محوری
- اولویت بخشی به ایمن‌سازی مسیرهای دوچرخه و توسعه حمل و نقل عمومی به جای ساخت بزرگراه، تونل
- احیاء و توسعه و ایمن‌سازی پیاده روها
۶- اصلاح قوانین با رویکرد محیط زیست
- تصویب لایحه مبارزه با حیوان‌آزاری
- تصویب لایحه هوای پاک
- اصلاح قوانین مربوط به حفاظت از محیط زیست
۷- احیاء دریاچه ارومیه
۸- گسترش مدارس طبیعت و حمایت از سمن های فعال در حوزه محیط زیست
۹- ترویج فرهنگ زیست مسالمت آمیز با طبیعت، همچون فرهنگ استفاده از دوچرخه
۱۰- دولت سبز
- ایجاد و توسعه دولت الکترونیک با هدف کاهش عبور و مرور
- ارزش گذاری منابع طبیعی ایران
- رعایت استانداردهای سبز در ساختمان‌سازی
- توسعه انرژی خورشیدی
- کاهش استفاده از خودروهای دیزلی و بنزین سوز
فعالان محیط زیست، عملکرد روحانی در این حوزه را چگونه می‌بینند؟
فعالان محیط زیست عموما از دولت‌ها رضایت ندارند، چرا که حجم تخریب محیط زیست در جامعه امروز بشری، فراتر از انتظارات فعالان و حافظان محیط زیست است. رعایت استانداردها و پذیرفتن حاکمیت قانون در حوزه محیط زیست، معمولا با بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های دولتی اتفاق نمی‌افتد بلکه حفاظت از محیط زیست اراده ملی می‌خواهد. از این رو در بررسی نگاه فعالان محیط زیست به عملکرد دولت روحانی، این مهم را مد نظر داریم که رضایت هیچ‌گاه در این حوزه صدرصدی رخ نمی‌دهد بلکه عملکرد دولت به طور نسبی سنجیده می‌شود.
خرداد ۹۸، ۱۰۰ فعال محیط زیست در نامه ای به رئیس جمهور ایران، دولت روحانی را واجد عنوان «محیط زیستی ترین دولت» ندانسته و پاره‌ای از تصمیمات خطا و اشتباه دولت در حوزه محیط زیست را اینگونه برشمردند:
- موافقت با پروژههای انتقال آب مانند طرح انتقال آب خزر به سمنان، خلیج فارس به یزد و دریای عمان به مشهد،
- اظهارنظرهای شعاری و غیر علمی درباره پروژههای انتقال آب و سدسازی بخصوص بعد از وقوع سیل‌های اخیر،
- بی‌توجهی به شرایط فعالان محیط زیست و فراهم نکردن بستر لازم برای فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد این حوزه و وجود بوروکراسی،
- انتصاب مدیران غیر متخصص در سازمان‌های تخصصی «حفاظت محیط‌زیست» و «جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری»،
- بی‌توجهی به پژوهش‌های علمی و استفاده نکردن از نتایج تحقیقات در برنامه‌ریزی و ارزیابی پروژههای زیست‌محیطی،
- بلاتکلیفی مدارس طبیعت به عنوان الگویی مناسب برای آموزش‌های محیط‌زیستی به کودکان،
- بی‌توجهی به دیپلماسی آب و تامین حقابه‌های کشور، در نتیجه نابودی بیشتر تالاب‌ها مانند هامون، انزلی و هورالعظیم،
- مهار نشدن ریزگردها در بیشتر استان‌ها و تداوم رشد بیابان‌زایی در کشور،
- زوال اکوسیستم زاگرس و به رسمیت شناخته شدن نسق زراعی اراضی زیرآشکوب زاگرس،
- واگذاری مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به وزارت جهاد کشاورزی،
- واردات بی‌رویه محصولات تراریخته،
- کاهش ۷۲هزار هکتار از وسعت مناطق چهارگانه و پایبند نبودن به معاهدات بین‌المللی مثل معاهده ناگویای ژاپن برای افزایش وسعت مناطق حفاظت شده محیط زیست،
- تبدیل بخشی از اراضی ملی به قرق‌های اختصاصی شکار،
- محدود شدن حمایت از محیط‌بانان و جنگلبانان به انجام اقدامات نمایشی،
- واگذاری مناطق حفاظت‌شده مانند منطقه حفاظت‌شده لشگردر ملایر به معدن سرمک،
- اجرای طرح‌های گردشگری بی‌ضابطه در زیستگاه‌های بکر مانند جزیره آشوراده و منطقه حفاظت‌شده خاییز،
- تداوم روند آلودگی‌های هوا در کلانشهرها به دلیل بی‌توجهی به توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی و حمایت نکردن سازمان حفاظت محیط‌زیست از ترویج دوچرخه‌سواری،
- بی‌توجهی به مساله مدیریت پسماند در سراسر کشور بخصوص در استان‌های ساحلی شمال و جنوب،
- ادامه روند سدسازی به ویژه در جنگل‌های هیرکانی،
- جولان کشتی‌های صید ترال چینی در آب‌های جنوبی کشور،
دکتر اسماعیل کهرم، بوم شناس و فعال محیط زیست و استاد دانشگاه، از جمله امضاء کنندگان این نامه به حسن روحانی، معتقد است برکناری معصومه ابتکار و انتخاب عیسی کلانتری از سوی حسن روحانی در دوره دوم ریاست جمهوری اش یک پیام آشکار به طرفداران محیط زیست داشت و آن این بود توقعات را کاهش و انتظارات‌تان را کم کنید. او در گفت‌وگو با روحانی‌سنج، می‌گوید: «وقتی ریاست سازمان محیط زیست در اختیار خانم ابتکار بود توقعات از دولت بسیار زیاد بود ولی آقای روحانی به جای کمک به برآورده شدن این توقعات، خانم ابتکار را برکنار و فردی را به ریاست سازمان برگزید که می‌گوید برای حفظ ۴ تا یوزپلنگ، منابع آبی را به خطر نمی‌اندازند، حال آنکه متولی آب وزیر نیرو است نه سازمان حفاظت از محیط زیست که باید دغدغه زیست محیطی داشته باشد.»
این عضو کانون شکار و طبیعت ایران و عضو صندوق جهانی طبیعت، که در انگلستان دکترای خود را در رشته بوم شناسی اخذ کرده، مهمترین ضعف دولت روحانی در حوزه محیط زیست را گماردن افراد ضعیف بر مسند قدرت می‌داند و می‌گوید: «عیسی کلانتری فردی است که دیکتاتور مابانه، منتقدانش را عناصر توده‌ای خطاب می‌کند، از چنین فردی چه انتظاری می توان داشت.»
کهرم در پاسخ به این پرسش که آقای روحانی کدام یک از وعده‌هایش در حوزه محیط زیست را توانسته تحقق بخشد می‌گوید: «هیچکدام، کدام تحول در دوره ایشان رخ داده است؟ دولت روحانی برای دریاچه ارومیه پول خرج کرد، کمیته احیاء تشکیل داد، ولی این کمیته کاری از پیش نبرد. اخیرا از سفری برمی‌گشتم، هواپیما از بالای دریاچه ارومیه عبور می‌کرد، جزایر ۱۰۲ گانه این دریاچه مثل کله قند بیرون زده بودند، وقتی می پرسیم چرا؟ می‌گوید گرمایش زمین دریاچه را به این روز انداخته است وقتی می‌گوییم پس چرا ۷۰ کیلومتر غرب دریاچه ارومیه، دریاچه وان ترکیه مثل فیروزه می‌درخشد؟ چرا گرمایش زمین به فاصله ۷۰ کیلومتر چنین تاثیری نگذاشته؟ پاسخی ندارند.»
او با اشاره به نامه فعالان محیط زیست به دولت روحانی می‌گوید: «حرف ما در این نامه این بود که لطفا از عنوان «محیط زیستی‌ترین دولت» استفاده نکنید، چون این حرف انتظارات را از دولت بالا می‌برد و وقتی قادر به انجام کاری نیستید، بیش از این به اعتبارتان لطمه نزنید، مثل این می‌ماند که وزارت بهداشت بگوید ما بهداشتی‌ترین دولتیم، بعد مردم مجبور باشند دارو را از ناصر خسرو و از بازار سیاه بخرند، خوب چه اعتباری برای وزارت بهداشت می‌ماند.»
دکتر اسماعیل کهرم در پاسخ به این پرسش که وضعیت نهادهای مدنی فعال در حوزه محیط زیست، در دولت روحانی چه وضعیتی پیدا کرده‌اند، می‌گوید: «اوضاع به مراتب بدتر شده است. در سازمان حفاظت از محیط زیست یک دفتری به نام دفتر مشارکت‌های مردمی وجود داشت که آن را هم آقای کلانتری تعطیل کرد. خانم ابتکار در دوره‌ای که مدیریت سازمان را در اختیار داشت حداقل چند بار فعالان محیط زیست را جمع کرد و نظراتشان را می‌شنید، آقای کلانتری که اصلا به این گونه فعالیت‌ها اعتقادی ندارد.»
او می‌افزاید: «وقتی یکی از وزرای دولت روحانی می‌گوید آمریکا از طریق ان جی او ها به ما پاتک زده، دیگر چه انتظاری می‌توان از این دولت داشت. مردم با امید، آقای روحانی را انتخاب کردند که کاری انجام دهد ولی دولت روحانی امید مردم را زایل کرد.»
****
شش سال از عمر دولت گذشته و تنها دو سال برای جبران کاستی‌ها در این حوزه بیشتر باقی نمانده است. روحانی‌سنج از فعالان محیط زیست پرسیده عملکرد روحانی را چگونه می بینید؟ پاسخ آنها نشان می‌دهد که از عملکرد دولت رضایت ندارند. آنها معتقدند نه تنها گشایشی در این حوزه رخ نداده بلکه اوضاع خراب‌تر هم شده است. از انتصاب عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست انتقاد دارند و اوضاع فعالان محیط زیست را بدتر از سابق می‌دانند.
آیا در زمان باقی مانده تا پایان دولت، روحانی به وعده‌های خود در حوزه محیط زیست عمل خواهد کرد؟ فقط دو سال صبر کنید تا پاسخ این سوال را دریابید.
