درباره وعده
فصل محیط زیست برنامه انتخاباتی حسن روحانی برای انتخابات دوازدهم که با عنوان «دوباره ایران» پیش از انتخابات ۱۳۹۶ منتشر شد، به نسبت دور‌ه‌های قبل نسبتا پر بار است. بند سوم از برنامه دولت دوم روحانی برای ارتقای حکمرانی و بهره‌وری در مصرف منابع آب، «احیا رودخانه‌ها و رعایت حق‌آبه‌های محیط زیستی» است.
اما باید دید منظور از حق‌آبه چیست؟ مبنای برنامه تخصیص حق‌آبه‌ها چیست؟ حقابه محیط زیست چقدر است؟ و برنامه دولت برای تحقق این وعده چیست؟
منظور از حق‌آبه محیط زیست چیست؟
در ایران قانون و سند ملی مستقلی وجود ندارد که در آن حق‌آبه محیط زیست به درستی تعریف شده باشد، اما تعریف‌های پراکنده‌ای بر اساس قوانین و استانداردهای کشورهای دیگر ارائه شده که می‌تواند تصویری کلی از معنی این واژه ارائه دهد. به عنوان مثال این سه ویژگی می‌تواند مبنای تعریف حداقل سهم محیط زیست از جریان آب یک رودخانه باشد:
حداقل جریانی که نگهداری رودخانه در سطح قابل قبولی از سرعت، عمق و کدورت تا خودپالایی رودخانه امکان‌پذیر باشد.
حداقل جریانی که حیات اکوسیستم و انسان‌های مجاور به آن وابسته است.
حداقلی جریانی که بتواند تعادل نمک موجود در آب را حفظ کند.
با این همه هنوز در ایران معیار و مبنای دقیقی برای تعیین حق‌آبه منتشر نشده است.
مبنای قانونی تعیین و تخصیص حق‌آبه محیط زیست چیست؟
تنها قانونی که در آن به مساله حق‌آبه محیط زیست اشاره شده، قانون «حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور» است. این قانون، فردای روز انتخابات ریاست جمهوری یعنی ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۶ به تصویب نهایی رسیده و برای ابلاغ به دفتر حسن روحانی ارسال شده است. بر اساس ماده ۲ این قانون سازمان محیط زیست مکلف است «نیاز آبی زیست‌محیطی تالاب‌ها را تعیین و وزارت نیرو مکلف است ضمن تدوین و اجرای برنامه مدون نسبت به تخصیص و تأمین آن اقدام نماید». همچنین قانون سازمان محیط زیست را ملزم به تهیه آیین‌نامه اجرایی این قانون کرده که باید حداکثر ۶ ماه بعد از تصویب اصل قانون، یعنی تا پایان آبان ماه ۱۳۹۶ تبدیل به مصوبه هیات وزیران شود.
حق‌آبه محیط زیست چقدر است؟
تاکنون گزارش رسمی درباره مراحل تدوین آیین‌نامه منتشر نشده، اما چنانکه از اظهارات مسئولان محیط زیست و همین‌طور مسئولان وزارت نیرو بر می‌آید، دو سازمان درباره حجم حق‌آبه محیط زیست به اندازه ۱۰/۷ میلیارد مترمکعب به توافق رسیده‌اند. در بخش مرور دست‌آوردهای دولت یازدهم در برنامه «دوباره ایران» هم به موضوع تعیین حق‌آبه تالاب‌ها و اینکه مبنای این محاسبه چگونه بوده و این حق‌آبه چقدر می‌تواند برای احیای رودخانه‌ها و تالاب‌های کشور موثر باشد، منوط به انتشار جزییات محاسبه حق‌آبه به طور تفکیکی و تحلیل‌ها و اظهارات کارشناسان است.
به همین دلیل یکی از شروط این وعده، انتشار آمارهای رسمی و معتبر و تفکیکی درباره حق‌آبه محیط زیست در مناطق مختلف ایران است.
چگونه و از چه منابعی باید این وعده را پیگیری کرد؟
روحانی‌سنج پیگیری این وعده، دو سطح را دیده‌بانی می‌کند:
اول، سطح پیگیری گزارش‌ها و آمارهای رسمی و معتبر که از سوی سازمان محیط زیست و وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی منتشر می‌شوند.
دوم، پژوهش‌های معتبر مراکز پژوهشی مثل مرکز پژوهش‌های مجلس و مرکز تحقیقات استراتژیک یا پژوهشگاه آب و گزارش‌های معتبر میدانی که از سوی رسانه‌های مستقل و کارشناسان منتشر می‌شوند.
ارزیابی وضعیت وعده:
با توجه به تصویب قانون و فعالیت سازمان محیط زیست، این وعده هم‌اکنون در حال پیگیری است.
تحقق ناقص:
برای تحقق ناقص این وعده، گزارش‌های رسمی که حاوی اطلاعاتی درباره میزان حق‌آبه محیط زیست و تعیین تکلیف برای تخصیص آنها باشند، کافی است. به هر حال تعیین و اختصاص حق‌آبه‌ای کمتر از حد انتظار نیز، بهتر از هیچ است و اگرچه برای تحقق کامل وعده کافی نیست، اما می‌تواند یک دستاورد قابل قبول در حد تحقق ناقص باشد.
تحقق کامل:
شرط تحقق کامل این وعده علاوه بر شرط بالا پدیدار شدن نشانه‌های از بهبود وضعیت رودخانه‌ها و تالاب‌های مهم ایران است که سرچشمه داخلی دارند (مثل زاینده‌رود، کارون، گاوخونی، هورالعظیم و دریاچه ارومیه).
