شفافیت بیشتر در برنامه هسته‌ای
شفافیت بیشتر در برنامه هسته‌ای
گاهشمار وعده
-
قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از منافع ملت ایران» در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۹۹ از سوی محمدباقر قالیباف رئیس مجلس ابلاغ شد. در ماده ۶ این قانون آمده است:
«دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای متعاهد از جمله کشورهای ۱+۴ (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، دو ماه پس از لازم الاجراءشدن این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه سند (پروتکل) الحاقی را متوقف کند.»
مهلت تعیین شده در این قانون در بهمن ۱۳۹۹ تمام شد. در همین راستا سخنگوی شورای عالی امنیت ملی روز چهارم اسفند اعلام کرد «کلیه نظارت‌های فراپادمانی متوقف خواهد شد.»
در پی این تحولات دولت ایران همان روز با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای توافق کرد «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیت‌ها و تجهیزات نظارتی را (که در پیوست توافق مشخص شده) ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات، منحصرا نزد ایران باقی می‌ماند. چنانچه در مدت سه ماه تحریم‌ها به‌طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می‌گذارد، در غیر این صورت، اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»
این توافق در تاریخ سوم خرداد ۱۴۰۰ به مدت یک ماه دیگر تمدید شد. یک روز پش از آن در تاریخ دوم خرداد ۱۴۰۰ محمد باقر قالیباف اعلام کرد: «حتما آژانس بین المللی انرژی اتمی حق دسترسی به تصاویر مراکز هسته‌ای ایران را نخواهد داشت. قالیباف یک بار دیگر هم در تاریخ ششم تیر ۱۴۰۰ و پس از اتمام مهلت تمدید شده گفت: «اطلاعات ضبط شده هسته‌ای هیچ وقت به آژانس داده نمی‌شود.»
با این اوصاف در پنج ماه گذشته ایران نظارت‌های فراپادمانی از جمله اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کرده و معلوم نیست حتی تصاویر دوربین‌های تاسیسات هسته‌ای با تاخیر در اختیار بازرسان آژانس قرار بگیرد.
با این اوصاف روحانی‌سنج با توجه به تحولات آخرین ماه‌های ریاست جمهوری روحانی این وعده را به فهرست وعده‌های «محقق‌نشده» روحانی اضافه می‌کند.
-
روز یکشنبه ۱۵ دی ۱۳۹۸ دولت ایران در اطلاعیه‌ای اعلام کرد در پنجمین و آخرین گام کاهش تعهدات برجامی، ایران کلیه محدودیت‌های معین شده در برجام را کنار می‌گذارد.
موضوع بند «ج» برجام «شفافیت و اقدامات اعتمادساز» نام دارد که بر اساس آن ایران متعهد به اجرای پروتکل الحاقی، رفع ابهام مسائل مورد اختلاف حال و گذشته و همچنین تامین شرایط بازرسی آژانس است.
در گام پنجم کاهش کاهش تعهدات، ایران چیزی از تعهدات خود صرفا از لغو کلیه «محدودیت‌های عملیاتی» صحبت کرده و تاکید کرده «همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی کمافی السابق ادامه خواهد یافت.»
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز روز ۱۶ دی ۱۳۹۸ در بیانیه‌ای اعلام کرد «بازرسان آژانس به بازرسی اقدامات ایران در این کشور همچنان ادامه دارد.» در این بیانیه همچنین گفته شد: «آژانس، کشورهای عضو را در زمان مناسب در جریان آخرین تحولات در ایران قرار خواهد داد.»
با این همه در ماه‌های گذشته اخباری از «پنهان‌کاری» هسته‌ای ایران بعد از برجام در رسانه‌های معتبر بین‌المللی منتشر شده است. از جمله بی‌بی‌سی روز ۲۰ آبان ۱۳۹۸ مدعی شد به نسخه‌ای از گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دست یافته که در آن گفته شده «آژانس کشف کرده ذرات طبیعی اورانیوم از طریق عامل انسانی به محلی آورده شده که ایران آن را از قبل اعلام نکرده بود.»
این خبر در رسانه‌های ایرانی نیز بازتاب داشت. خبرگزاری تسنیم روز ۲۲ آبان ۱۳۹۸ گزارشی از اظهارات سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه منتشر کرد. گزارشی که اگرچه موضوع آن انتقاد از درز کردن گزارش محرمانه آژانس و همین طور دعوت به آرامش است، اما می‌توان را نشانه‌ای در تایید وجود این در نظر گرفت.
موضوع گزارش محرمانه آژانس، ظاهرا مربوط سایت تورقوزآباد است که در پاییز سال گذشته بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در مجمع عمومی سازمان ملل متحد آن را افشا کرد.
به اعتبار این گزارش‌ها به نظر می‌رسد شرایط به نسبت گذشته تغییر کرده است، در نتیجه روحانی‌سنج عجالتا وضعیت این وعده را از وضعیت «محقق‌شده» به به «در حال پیگیری» تغییر می‌دهد و منتظر می‌ماند تا ببیند روابط ایران و آژانس انرژی اتمی به عنوان ناظر برنامه هسته‌ای ایران در ماه‌های آینده به کجا می‌رسد.
-
شورای‌عالی امنیت ملی ایران روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد «برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند». در این بیانیه که به امضای حسن روحانی، رئیس‌جمهوری و رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران رسیده، گفته شده ایران به ۵ کشور عضو توافق هسته‌ای دو ماه زمان داده تا به «تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی» عمل کنند.
بر اساس این بیانیه ایران گفته دیگر به تعهدات خود برای انتقال «ذخایر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخایر آب سنگین» عمل نخواهد کرد. همچنین گفته شده ایران بعد از دو ماه «رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم، و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی راکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد».
در این میان سوال تعیین‌کننده این است که آیا این اقدام به معنی خروج یا خروج تدریجی ایران از برجام است؟
ایران می‌گوید که همچنان پایبند به برجام است. به گفته حسن روحانی این اقدام ایران «یک گام جدید در برجام و در چارچوب برجام» است. از آن سو مقام‌های اروپایی هم تا این لحظه تنها اظهار نگرانی کرده و صحبت از نقض تعهدات یا خروج تدریجی ایران از برجام تا اینجا مطرح نشده است.
با این حساب هنوز صحبتی از کاهش نظارت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای مطرح نیست. آخرین گزارش این سازمان در فوریه ۲۰۱۹ (اوایل اسفند ۱۳۹۷) منتشر شده و پایبندی ایران به برجام را تایید کرده است.
بر اساس اینفوگرافی‌های منتشر شده در سایت رسمی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران از سوی آژانس به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.
تا اینجای کار به رغم تحولات مهم در برجام، تغییری در وضعیت این وعده ایجاد نشده است. برجام ظاهرا هنوز برقرار است و «توقف برخی اقدامات» شامل تعهدات ایران برای بازرسی از تاسیسات و فعالیت‌های هسته‌ای نشده و با این حساب وعده همچنان «محقق‌شده» است.
به محض انتشار گزارش‌های معتبری در این باره، روحانی‌سنج وضعیت این وعده را به روز خواهد کرد.
-
گزارش‌های آژانس انرژی اتمی بعد از برجام، دلیل اصلی برای تحقق این وعده است.
