بهبود روابط دوجانبه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی

گاهشمار وعده

به‌روز شده در ۱۳۹۴/۹/۵

یکی از وعده‌های رییس جمهور ایران در حوزه سیاست خارجی “بهبود روابط دوجانبه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی” است. او در اولین نشست خبری خود پس از پیروزی با تاکید بر اینکه داشتن روابط دوستانه و نزدیک با همسایگان اولویت دولت است بار دیگر بر این شعار انتخاباتی تاکید کرد.

در بیش از دوسال گذشته روابط ایران با کشورهای عربی به علت شرایط جنگی منطقه دست خوش تحولات فراوانی شده است. رابطه با عربستان سعودی به عنوان با نفوذترین کشور عربی و رقیب اصلی ایران در منطقه، که به نظر می‌آمد در دوران روحانی به سمت بهبود می رود،‌ با بالا گرفتن جنگ داخلی یمن و بعد از واقعه‌ی صحرای منا به تیره ترین سطح خود رسیده است.

این درحالی‌ست که شهریور ماه سال ۹۳ وزاری خارجه ایران و عربستان بر ضرورت آغاز فصل جدیدی از روابط دو کشور تاکید کرده بودند و پیش از آن نیز میان حسن روحانی و پادشاه سعودی پیام های تبریک رد و بدل شده بود.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در پی توافق هسته‌ای تهران با قدرت‌های جهانی عازم قطر، عراق و کویت شد. این سفر ظریف بازتاب زیادی در رسانه‌های عربی داشت. روزنامه لبنانی السفیر به “لهجه[لحن] اطمینان‌بخش” ظریف در دیدارش با مقام‌های کویتی اشاره کرده که در آن بر اولویت “مبارزه با تروریسم”، “کنار گذاشتن اختلاف‌ها” و “آمادگی تهران برای گشودن درهای خود برای همه کشورهای منطقه” تاکید کرده است.

اما با آغاز جنگ داخلی یمن و حمله نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان به حوثی‌های این کشور، روابط تهران و ریاض بار دیگر کدورت آمیز شد. منصورهادی، رییس جمهور یمن، در مهرماه سال ۹۴، در نطق مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ایران را متهم به دنبال کردن برنامه‌ای برای “تخریب یمن” کرده است.

روابط سرد و پرتنش دو کشور، بعد از حادثه ازدحام حجاج در صحرای منا در مکه به اوج رسید. این حادثه به کشته شدن بیش از ۱۴۰۰ نفر از جمله ۴۶۵ نفر ایرانی منجر شد.

حسن روحانی، نطق اصلی خود در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک را، که فرصت ویژه‌ای برای طرح مواضع کشورهای دنیاست، با طرح انتقادات تند به عربستان سعودی آغاز کرد. او صراحتا حادثه‌دیدگان منا را “قربانی بی‌کفایتی و سوءمدیریت” دولت عربستان سعودی دانست. به کار بردن چنین لحن تندی از سوی رییس جمهور ایران از تریبونی به اهمیت سازمان ملل ، نشان از عمق اختلافات دو کشور است.

چند روز بعد از این اظهارات در پی  ادعای نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان سعودی مبنی بر توقیف “کشتی حامل سلاح از ایران” در نزدیکی عمان، گزارش‌های ضد و نقیضی از قطع کامل روابط ایران و یمن منتشر شد.

چند روز بعد از این واقعه ، نیروهای امنیتیِ بحرین از “کشف یک کارگاه بزرگ ساخت بمب” در این کشور خبر داده و چند نفر را به اتهام ارتباط با سپاه پاسداران ایران بازداشت کرد‌ند. به دنبال این گزارش، دولت بحرین کاردار ایران در منامه را “عنصر نامطلوب” خواند و به او مهلتی ۷۲ ساعته برای ترک بحرین داد؛ اقدامی که باواکنش مشابه ایران مواجه شد و بدین ترتیب روابط با بحرین نیز به تیره ترین سطح خود رسید.

در مقایسه با عربستان، یمن و بحرین رابطه ایران با برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس، مانند کویت، قطر و عراق طی دو سال گذشته بهبود پیدا کرده یا دست کم تنش‌زا نبوده است.

روحانی چند هفته بعد از حادثه منا نیز در یک گفتگوی ویژه تلویزیونی بار دیگر به موضوع رابطه با همسایگان اشاره کرد و  با تاکید بر بهبود “روابط اقتصادی” با این کشورها گفت: “امیدوارم در آینده نه چندان دور شاهد روابط صمیمی با همه همسایگان باشیم.” او در اشاره‌ای غیر مستقیم به چند کشور همسایه که احتمالا عربستان یکی از آنهاست توضیح داد که “الان یکی دو کشور ممکن است شرایطش را نداشته باشند اما پیام من به همه همسایگان و همه کشورهای منطقه این است که بیاییم برای ثبات و امنیت منطقه و مشارکت با همدیگر برای توسعه، بکوشیم.”

در همین حال محمد جواد ظریف به روزنامه “الرأي” کویت گفته است که ایران اگر توانسته با کشورهای غربی به توافق برسد، با عربستان هم می‌تواند اختلافاتش را حل کند. ولی در عین حال از موضع ریاض درباره توافق هسته‌ای ابراز تاسف کرد و آن را همسو با اسرائیل خواند.

تا جایی که به وعده حسن روحانی و دولت یازدهم بر می‌گردد، به نظر می‌رسد تلاش‌ها برای رابطه با عربستان (و بیشتر کشورهای حاشیه خلیج فارس) به رغم ابراز امیدواری‌های دستکم شفاهی از سوی دو کشور در شهریور۹۳، به فرجام مناسبی نرسیده و باید آن را جزو وعده‌های “محقق نشده”‌ی دولت دانست.

گزارش جداگانه روحانی‌سنج در مورد رابطه ایران و عربستان را اینجا بخوانید.