به‌روزرسانی، خرداد ۹۷ بر اساس گزارش‌های هر دو مرکز آمار ایران و بانک مرکزی، نرخ تورم در ایران هنوز کمتر از ده درصد است.
بر اساس محاسبات بانک مرکزی ایران، نرخ تورم سالانه در نخستین سال دولت دوازدهم، ۹/۶ درصد بوده است. همچنین مرکز آمار ایران، دیگر مرجع اعلام نرخ تورم، این عدد را کمی پایین‌تر و حدود ۸/۲ درصد محاسبه کرده است.
از سوی دیگر بر اساس گزارش‌های رسمی، تورم نقطه به نقطه ماهانه نیز، در فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۷، با تفاوت یک درصد ۸ و ۹/۱ درصد بوده است.
اما سوال اینجا است که چقدر می‌توان به این آمار، اعتماد کرد؟
درباره درستی و نادرستی اعداد و ارقام اعلام شده از سوی مراجع آماری، تردیدهای وجود دارد. بخشی از این تردیدها ناشی از اختلاف آمار بانک مرکزی و مرکز آمار است و بخشی نیز بر اساس محاسبات مستقل و احساس عمومی از تغییر قیمت‌ها است.
۱- چرا نرخ تورم بانک مرکزی و مرکز آمار با هم متفاوت است؟
حسن روحانی پیش از انتخابات ۹۶، و در پاسخ به تردیدها درباره درستی نرخ رشد اقتصادی، گفته بود: «معمولا سال پایه‌‌ای که در آمار این دو مرکز لحاظ می‌شود، متفاوت بوده و در بعضی از محاسبات و آیتم‌ها اختلاف دارند که اگر سال پایه را یکی کنیم، این اختلافات بسیار کمتر خواهد شد و دستور دادم که تا پایان امسال بانک مرکزی و مرکز آمار ایران سال پایه را یک سال واحد قرار دهند تا این اختلافات کمتر شود».
با این حال سال پایه هر دو مرکز در سال ۱۳۹۶ یکی شد و شاخص قیمت کالاها و حساب‌های ملی بر اساس سال پایه ۱۳۹۵ محاسبه شدند، اما اختلاف میان دو مرکز همچنان ادامه داشت.
بررسی جزئیات آمار منتشر شده نشان از اختلاف‌های جزئی میان آمار دو مرکز دارد.
اولین تفاوت مربوط به این است که بانک مرکزی فقط آمار تورم شهری را محاسبه می‌کند و مرکز آمار تورم شهری و روستایی را با هم. با در نظر گرفتن آمار تورم شهری مرکز آمار (۸/۱ درصد)، از ۱/۱ درصد اختلاف نرخ تورم دو مرجع تکلیف ۰/۱ درصد مشخص می‌شود.
دومین نکته تفاوت سبد کالایی است.
مبنای محاسبه تورم، تغییر قیمت سبد کالایی است. این سبد کالایی بر اساس رفتار خرید گروه‌های مختلف مردم در مناطق مختلف کشور تعریف می‌شود و متوسط قیمت آن در سراسر کشور مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.
قاعدتا تفاوت این دو سبد در تعیین نرخ نهایی تورم موثر است. به عنوان مثال سهم خوراکی‌ها در سبد مرکز آمار ۲۴.۵۳ درصد و در سبد بانک مرکزی ۲۵.۵۱ درصد است. یا سهم بهداشت و درمان در مرکز آمار ۷/۱۳ درصد و در بانک مرکزی ۹ درصد و سهم مسکن در سبد مرکز آمار ۳۷ درصد و در سبد بانک مرکزی بیش از ۳۸ درصد است. علاوه بر این، تفاوت میان جزییات مثل سهم موز و سیب در سبد میوه نیز در نتیجه نهایی تاثیر دارد.
به گفته منصوره یزدان‌خواه مدیرکل دفتر شاخص قیمت‌های مرکز آمار ایران «بانک مرکزی فقط ۸۰ شهر بزرگ را مورد بررسی قرار می‌دهد در حالی که بررسی‌های [مرکز آمار] بیش از ۳۰۰ شهر را در بر می‌گیرد». یزدان‌خواه نحوه جمع‌آوری آمار مربوط به تورم را در گفت‌وگو با روزنامه تعادل چنین توصیف کرده است: «مرکز آمار ایران٣٥٠ هزار مظنه قیمت را در سطح کشور بررسی می‌کند که ٢٢٠ هزار آن مربوط به مناطق شهری و ١٣٠هزار مربوط به مناطق روستایی است و سبد محاسبه از این قیمت‌ها حاصل می‌شود. همچنین سبد کالای مصرفی خانوارهای شهری نیز از ٤٥١ قلم کالا و روستایی از ٢٧٩ قلم کالا محاسبه می‌شود و ما برای محاسبه شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها به ٨٣ هزار کارگاه مراجعه می‌کنیم که ٦٠ هزار کارگاه در مناطق شهری و ٢٣ هزار دیگر در مناطق روستایی کشور واقع است. در مجموع به ٢٢٥ شهرستان، ٢٩٠ منطقه شهری و ٥٩٧ آبادی مراجعه می‌کنیم. البته برای به دست آوردن قیمت‌ها به کل خرده‌فروشی‌ها مراجعه نمی‌کنیم بلکه به خرده‌فروشی مراجعه می‌کنیم که سبد کفایت درستی از سبد مصرفی خانوارها را داشته باشد».
۲- قیمت‌های مرکز آمار و بانک مرکزی چقدر واقعی‌اند؟
مرکز آمار ایران متوسط قیمت اقلام خوراکی را در مناطق شهری و در اردیبهشت ۹۷ منتشر کرده است. بانک مرکزی نیز به صورت دوره‌ای قیمت خرده‌فروشی بعضی مواد خوراکی را در تهران منتشر می‌کند. به عنوان مثال متوسط قیمت برنج ایرانی اردیبهشت ماه در مناطق شهری ۱۳۶۶۶ تومان بوده است. بانک مرکزی اما در هفته منتهی به ۲۱ اردیبهشت ۹۷ (قیمت تهران) ۱۲۷۶۴ تومان حساب کرده است. قیمت هر کیلو پیاز در مرکز آمار ۱۸ هزار و ۱۷۶ تومان و بر اساس اطلاعات بانک مرکزی هر کیلو پیاز در تهران ۲۲۳۵ تومان قیمت داشته است. قیمت هر کیلو قند در مرکز آمار ۴۱۴۰ تومان و در بانک مرکزی (قیمت تهران) ۳۷۷۳ تومان محاسبه شده است. قیمت هر کیلوگرم گوشت گوسفند با استخوان در مرکز مرکز آمار ۴۴۷۱۷ تومان و در بانک مرکزی (قیمت تهران) ۵۱۸۸۰ تومان بوده است.
حتی با ملاحظه تفاوت قیمت‌های متوسط در سطح شهر تهران و متوسط مناطق شهری در سراسر کشور، باز هم تفاوت میان قیمت‌ها جالب توجه و سوال‌برانگیز است. این در حالی است که این جزئیات برای جلب اعتماد افکار عمومی به صحت آمار تورم منتشر می‌شوند.
۳- نرخ تورم اعلام شده چقدر با وضعیت اقتصادی ایران هم‌خوانی دارد.
یکی دیگر از ملاحظات مهم در محاسبه نرخ تورم در ایران، وضعیت ناپایدار بازار ارز است. اگر فرض کنیم قیمت هر دلار آمریکا در بازار غیررسمی ایران در ابتدای اردیبهشت ۶۵۰۰ تومان قیمت داشته باشد، این رقم به نسبت متوسط قیمت ۳۷۷۶ تومانی دلار در سال ۱۳۹۶، بیش از ۷۰درصد افزایش داشته است.
این تغییرات مورد توجه استیو هانکه استاد اقتصاد دانشگاه جان‌هاپکینز در بالتیمور آمریکا نیز قرار گرفته است. توییت این اقتصاددان درباره نرخ تورم ایران، در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است.
مبنای محاسبه هانکه، تغییرات نرخ دلار رسمی و غیررسمی در ایران است. تغییر نرخ دلار هم روی قیمت کالاهای وارداتی و هم در قیمت تمام شده تولید تاثیر دارد. اما به دلایل مختلف، تغییر نرخ دلار در شرایط حال حاضر بیش از آنکه روی نرخ تورم تاثیر داشته باشد، روی سایر بخش‌های اقتصادی تاثیر دارد.
از این دلایل می‌توان استفاده از ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاهای اساسی و همین‌طور قدرت خرید محدود جامعه اشاره کرد.
در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس در تحلیل تورم ایران، ترکیب شرایط اقتصادی ایران (نوسان‌های ارزی، وضعیت نقدینگی و تداوم بحران بانکی)، بیش از آنکه باعث تورم برای مصرف کنندگان باشد، روی افزایش شاخص بهای تولیدکننده تاثیر خواهد گذاشت. این باعث فشار بیشتر بر کارگاه‌های تولیدی در ایران می‌شود که علاوه بر مشکلات سالهای قبل، امسال باید منتظر افزایش هزینه تولید در شرایطی باشند که قیمت کالاهای مصرفی در بازار تغییر چندانی نخواهد کرد.
علاوه بر این برخی اقتصاددانان داخلی هم با تردید به آمار رسمی تورم نگاه می‌کنند و در خوشبینانه‌ترین حالت مانند حسین عبده تبریزی بر این عقیده‌اند که «زودی و در ماه های آتی، ارقام بانک مرکزی نیز شدیدا بالا خواهد رفت».
جمع‌بندی
بانک مرکزی و مرکز آمار ایران دو نرخ جداگانه را به عنوان نرخ تورم اعلام کرده‌اند. این دو نرخ اگرچه با هم متفاوتند، اما هر دو زیر ۱۰ درصدند. تحقیقات روحانی‌سنج نشان می‌دهد اختلاف آمار هم ناشی از اختلاف در ترکیب سبد کالاها و هم اختلاف قیمت کالاهای مشابه است،
اما آیا با قطعیت می‌توان گفت به اعتبار آمارهای منتشر شده از سوی دو نهاد رسمی در ایران، وعده «تورم تک‌رقمی» محقق است؟
قیمت دلار در ماه‌های گذشته بالا رفته است. قیمت دلار در بازار ایران در اردیبهشت ۱۳۹۷، حدود ۷۰ درصد گران از قیمت یک سال پیش است.
اگرچه برخی گزارش‌های رسمی بر این باورند که افزایش قیمت دلار هنوز روی بازار ایران تاثیر نگذاشته، اما برخی گزارش‌های پراکنده حکایت از افزایش قیمت کالاهای مختلف در ایران دارند.
علاوه بر این بسیاری از اقتصاددانان ایرانی و خارجی یا تردید به تورم تک‌رقمی نگاه می‌کنند و حتی با فرض صحت آمار رسمی، افزایش نرخ تورم را در ماه‌های آینده ناگزیر می‌دانند.
روحانی‌سنج وضعیت این وعده را به در حال پیگیری تغییر می‌دهد. باید منتظر ماند و دید آیا دولت موفق می‌شود در ماه‌های آینده نرخ تورم را در شرایطی تک‌رقمی نگه دارد که تردیدی درباره صحت نرخ تورم رسمی وجود نداشته باشد.
