درباره وعده
یکی از وعده‌های صریح حسن روحانی در انتخابات ۱۳۹۶، طبق برنامه دولت دوازدهم «توسعه‌ی استارتآپ و مشاغل نوآورانه» است.
برای این وعده البته در برنامه‌های منتشر شده‌ی حسن روحانی توضیح بیشتری ارائه نشده است اما این وعده زیرمجموعه‌ی اقدامات دولت در زمینه‌ی توسعه کسب و کارهای اقتصادی بخش آی‌تی قرار دارد.
اقدامات دولت یازدهم برای توسعه‌ی استارت‌آپ‌ها بیشتر متمایل به توسعه‌ی زیرساخت‌ها مثل اینترنت پرسرعت و دانلود نامحدود از اینترنت و مقاومت در بسته شدن فضاهای مجازی ارزیابی شده است. برخی از مدیران شرکت‌های نوپا از تسهیلات بیشتر همچون تسهیلات معافیت مالیاتی دو سال اول برای این شرکت‌ها به عنوان یک راهکار برای توسعه‌ی استارتآپ نام برده‌اند. بحث دیگر دانش‌بنیان حساب شدن شرکت‌های نرم‌افزاری هستند که در حال حاضر تنها شرکت‌های سخت‌افزاری را جزو شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده‌اند. «صندوق نوآوری و شکوفایی» یک نهاد عمومی غیردولتی با ماهیت اجرایی و مأموریت ملی است، تاکنون در راستای اجرای ماموریت و ایفای نقش خود در زیست‌بوم کارآفرینی فناورانه، خدمات مالی متنوعی را به بیش از ۱۸۰۰ طرح دانش‌بنیان ارائه کرده است.
بر اساس یک خبر سهم شرکت‌های دانش‌بنیان (که شامل شرکت‌های استارتآپ هم می‌شوند) از درآمد ناخالص ملی چیزی حدود ۰.۵ درصد است که طبق سند چشم‌انداز و هدف‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی هدف، رسیدن به سهم ۱۰درصد تا پایان سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ است.
مدیر مرکز نوآوری یکی از شرکت‌های خصوصی شتاب‌دهنده در مصاحبه‌ای به چالش‌های چنین توسعه‌ای اشاره می‌کند: «دولت تدبیر و امید باید ضمن ساده کردن قوانین و انجام رگولاتوری بی‌طرفانه، فضا را برای ورود بخش خصوصی بیشتر از قبل فراهم کند. شرکت‌های شبه‌دولتی در عرصه‌ی کسب و کارهای نو ورود کرده‌اند و رقبای سرسختی برای بخش خصوصی شده‌اند که بخش خصوصی توان رقابت با آنها را ندارد.»
۱- مراحل «توسعه‌ی استارتآپ و مشاغل نوآورانه» چیست؟
بنا بر گزارش سال ۱۳۹۵ صندوق نوآوری و شکوفایی از وضعیت تعداد شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان که در سال ۱۳۹۵ به صندوق طرح ارائه نموده‌اند و طرح‌شان مورد تصویب قرار گرفته است، تعداد این شرکت‌های نوپا از ۱۰۹ شرکت در سال ۱۳۹۳ به ۲۳۶ شرکت در سال ۱۳۹۴ و ۴۵۴ شرکت در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
این نکته حائز اهمیت است که این تعداد کل شرکت‌های نوپا نیست، اما اگر این آمار مورد پذیرش قرار گیرد، سندی است مبنی بر اینکه دولت در حمایت از شرکت‌های نوپا قدم‌های حمایتی مناسبی برداشته است، زیرا هدف از صندوق نوآوری و شکوفایی ارائه‌ی خدمات حمایتی به شرکت‌های دانش‌بنیان است و طبق همین گزارش از ابتدای تاسیس این صندوق ۱۰۳۰ میلیارد تومان به بیشتر از ۱۸۰۰ طرح پرداخت شده است (صفحه‌ی ۳ گزارش). متاسفانه به علت عدم انتشار نام این شرکت‌ها، فعلا راهی برای تشخیص صحت این آمار در دست نداریم.
بر اساس نمودار ۱ این گزارش در سال جاری تعداد کل شرکت‌هایی که طرح ارائه کرده‌اند ۷۲۳ شرکت از ۱۰۲۵ شرکت بوده یا چیزی حدود ۷۰٪ کل شرکت‌های دانش‌بنیان موجود. بنابراین این گزارش‌ها می‌توانند معیار خوبی از روند و تعداد کل شرکت‌های نوپا هم باشند.
با توجه به نکات بالا به نظر روند «توسعه‌ی شرکت‌های نوپا در ایران» با افزایش تعداد طرح‌های مصوب و افزایش چتر حمایتی دولت از این طرح‌ها گره خورده است. در کنار این، دولت باید نگاهی هم به وضعیت زیرساخت‌های فعالیت روان شرکت‌های نوپا و موانع فعالیت آنها داشته باشد و قدم‌هایی در این جهت بردارد تا توسعه‌ای شکل بگیرد.
۲- برای پیگیری وعده، باید چه منابعی را دنبال کنیم؟
برای پیگیری وعده، این موارد را دنبال خواهیم کرد:
اطلاعیه‌های خبرگزاری‌های رسمی و مصاحبه‌های مسئولان مرتبط با این موضوع (رییس‌جمهوری، معاونان رییس‌جمهوری خصوصا معاون علمی و فناوری و مسئولان دستگاه‌های دولتی کلیدی)،
شاخص‌ها و گزارش‌های بین‌المللی معتبری که وضعیت شرکت‌های نوپا در کشورهای مختلف را رصد می‌کنند (همچون شاخص جهانی کارآفرینی [GEI])،
گزارش صندوق نوآوری و شکوفایی از وضعیت تعداد شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان.
گزارش‌های کارشناسان و صاحبان شرکت‌های خصوصی مختلف از موانع فعالیت شرکت‌های نوپا هم می‌تواند در کنار نگاه آماری فضای این فعالیت در ایران را نمایش دهد و نقش (مثبت یا منفی) دولت در توسعه‌ی بیشتر زیرساخت‌ها روشن‌تر کند.
۳- معیار ارزیابی و سنجش نهایی وضعیت وعده چه خواهد بود؟
این نکته در بررسی وضعیت این وعده ضروری است که تمرکز گزارش‌های سالیانه‌ی صندوق نوآوری و شکوفایی بر روی شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآورانه است که زیرمجموعه‌ای از آن شرکت‌های نوپا را شامل می‌شوند. به‌علاوه این صندوق، تنها شرکت‌های نوپایی را رصد می‌کند که به این صندوق طرح ارائه کرده‌اند و نه تعداد کل شرکت‌های نوپای موجود در ایران. بنابراین اگرچه آماری قابل توجه است اما به تنهایی معیار خوبی برای قضاوت در مورد وضعیت «توسعه‌ی استارتآپ در ایران» نخواهد بود. همین‌طور شاخص‌های بین‌المللی هم اگرچه نگاه بی‌طرفانه‌تر و بررسی‌های علمی خوبی در این زمینه ارائه می‌دهند از داده‌های ۲ یا ۳ سال قبل برای این بررسی‌ها استفاده می‌کنند و برای بررسی روند حرکتی و توسعه‌ی شرکت‌های نوپا مناسب هستند اما روایتِ این گزارش‌ها به صورت هم‌زمان با سال جاری منطبق نیستند. در مجموع به نظر می‌رسد که روحانی‌سنج برای پیدا کردن آمار قابل اطمینان از وضعیت دقیق شرکت‌های نوپا در ایران باید از مجموعه‌ی این داده‌ها استفاده کند و تنها در صورتی که میان خطوط یافتنی و مستند باشند ارزیابی این وعده ممکن است. در صورتی که داده‌های کافی برای رصد وضعیت در گزارش این وعده موجود نباشد این موضوع به صورت شفاف در آن گزارش بازتاب خواهد داشت و وضعیت وعده هم متناسب با این عدم قطعیت «غیرقابل سنجش» خواهد شد.
در حال حاضر با توجه به گزارش صندوق نوآوری و شکوفایی و توسعه‌ی زیرساخت‌ها مثل دفاع از فضای مجازی، توسعه‌ی اینترنت و … این وعده در وضعیت درحال پیگیری ارزیابی می‌شود.
تحقق ناقص:
افزایش کل شرکت‌های دانش‌بنیانِ نوپا و شرکت‌های نوپای دارای طرح مصوب در صندوق نوآوری و شکوفایی با شیبی کمتر از ۱۵۰ شرکت نوپا در سال (شیب افزایش شرکت‌های نوپا که از صندوق نوآوری و شکوفایی خدمات گرفته‌اند از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۵)،
تحقق کامل:
شرط تحقق کامل این است که شیب افزایش شرکت‌های نوپا ثابت بماند (افزایش نزدیک به ۱۵۰ شرکت نوپا در سال).
شرط بدیهی دیگر برای توسعه‌ی استارتآپ بهبود زیرساخت‌هاست. گسترش توسعه‌ی اینترنتِ پرسرعت و نامحدود موازی با ارزان شدن اینترنت و همچنین گسترش پلتفرم‌های اجتماعی مُجاز که فراگیر شده‌اند و آزادی شبکه‌های اجتماعی مسدودشده و به طور کلی ارائه‌ی خدمات مناسب به کاربران فضای مجازی و … از مثال‌هایی برای پیشرفت‌های زیرساختی توسعه‌ی استارت‌آپی هستند.
