بیمه‌ی زنان سرپرست خانوار
بیمه‌ی زنان سرپرست خانوار
گاهشمار وعده
-
بر اساس اطلاعات منتشر شده در «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران پاییز ۱۳۹۹» مرکز آمار ایران، تعداد کل زنان سرپرست خانوار دتحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد در سال ۹۸ برابر ۱,۴۵۷,۴۴۳ بوده است. در این گزارش گفته شده ۴۹,۵۸۹ زن شهری سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی بیمه تامین اجتماعی دارند.
از سوی دیگر در جدول شماره ۷-۱۶ صفحه ۵۸۵ سالنامه آماری سال ۱۳۹۸ مرکز آمار هم آمده که تعداد ۸۴,۱۶۶ زن سرپرست خهانوار زیر ۵۰ سال توسط کمیته امداد تحت پوشش ب«بیمه‌های اجتماعی» قرار گرفته‌اند.
با این حساب تعداد کل زنان بیمه شده تا سال ۱۳۹۸ به ۱۳۳,۷۵۵ زن می‌رسد. این رقم کمتر از ۱۰ درصد کل زنان سرپرست خانواری است که تحت پوشش سازمان بهزیستی یا کمیته امداد قرار دارند.
با این حساب این وعده جزو وعده‌های «محقق‌نشده» حسن روحانی قرار می‌گیرد.
-
لایحه بودجه ۹۸، هفته، روز شنبه به تصویب مجلس رسید و برای تایید و تصویب نهایی به شورای نگهبان ارسال شده است.
در این بودجه به طور مشخص ۳ منبع برای زنان سرپرست خانوار در نظر گرفته شده است:
اول، ردیف بیستم تبصره ۱۴ لایحه دولت ۷هزار میلیارد تومان اعتبار با عنوان «کاهش فقر مطلق خانوارهای هدف از طریق افزایش پرداخت به خانوارهایی که درآمد آنها کمتر از خط حمایتی کمیته امداد و سازمان بهزیستی کشور است و بیمه زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست» پیش‌بینی شده است. منابع این ردیف و سایر ردیف‌های پیش‌بینی شده در این تبصره، خارج از بودجه عمومی است و قرار است از محل منابع هدفمندی یارانه‌ها تامین شود.
به گفته فاطمه ذوالقدر، از اعضای کمیسیون تلفیق این مبلغ در مجلس به ۸۴۰۰ میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است. با این همه جزئیاتی بیشتری در دست نیست که نشان دهد سهم بیمه زنان سرپرست خانوار از این ۸۴۰۰ میلیارد تومان چقدر است.
دوم، در لایحه بودجه ۱۳۹۸، برای کمیته امداد ۵۴۰۷ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. جزییات منتشر شده در صفحه ۳۱۷ جلد دوم پیوست چهارم لایحه بودجه نشان می‌دهد حدود ۲۷۵ میلیارد تومان از این بودجه به برنامه «حمایت از خانواده و زنان سرپرست خانوار» اختصاص دارد. هنوز مشخص نیست که رقم مصوب نهایی مجلس برای این ردیف چقدر است.
سوم، در برنامه‌های سازمان بهزیستی هم (صفحه ۳۲۲ جلد دوم پیوست چهارم لایحه بودجه) حدود ۱۶۵میلیارد تومان بودجه برای برنامه «حمایت از خانواده و زنان سرپرست خانوار» کنار گذاشته شده است که البته در هیچ یک از زیرردیف‌ها اشاره‌ای به بیمه زنان سرپرست خانوار نشده است.
با این حساب به نظر می‌رسد مجموع اعتبارات حمایتی از زنان سرپرست خانوار به نسبت سال‌های گذشته افزایش یافته است، با این همه باید منتظر ماند و پس از تصویب نهایی بودجه و قطعی شدن اعداد و ارقام و مقایسه آنها با جمعیت زنان سرپرست خانوار، وضعیت این وعده را مشخص کرد.
تا آن زمان روحانی‌سنج وضعیت این وعده را به «در حال پیگیری» تغییر می‌دهد.
-
لایحه‌ی بودجه‌ی ۱۳۹۶ سرنوشت مبهمی را برای بیمه‌ی زنان سرپرست خانوار ایجاد می‌کند.
«بیمه‌ی زنان خانهدار» و «بیمه‌ی زنان سرپرست خانوار» از جمله وعده‌های حسن روحانی است که قرار بود از اولویت‌های دولت تدبیر امید باشد، اما چنانکه از شواهد و قرائن بر می‌آید، نه در زمینه‌ی بیمه‌ی زنان خانهدار و نه بیمه‌ی زنان سرپرست خانوار، وضعیت تغییر چندانی نکرده است و طبق ارزیابی‌های ما این وعده در ردیف وعده‌های «محقق نشده» رئیس دولت تدبیر و امید قرار دارد.
روحانی‌سنج در گزارشی در مورد پیچیدگی‌ها و نحوه‌ی بررسی این وعده توضیح داده است. بر این اساس هر دو وعده را، برای زنان خانهدار و زنان سرپرست خانوار، به طور مجزا بررسی کردیم و بر اساس اطلاعات موجود در لایحه‌ی بودجه‌ی سال ۱۳۹۶ برای تامین اعتبارات بیمه‌ی زنان، نشانه‌ای محسوس از پیشرفت پیدا نکرده است.
جدول زیر خلاصه‌ای از سازوکار بررسی این وعده است.
بر اساس گفتههای شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان رپیس جمهوری در دولت حسن روحانی، تعداد زنان خانهدار در ایران حدود ۱۹ میلیون نفر است. جمعیتی که بالقوه می‌توانند تحت شمول «آیین‌نامه‌ی اجرایی قانون اصلاح بند (ب) و تبصره ۳ ماده ۴ قانون تامین اجتماعی مصوب ۶۵/۶/۳۰» قرار بگیرند. بر همین اساس به گفته‌ی معاون فنی و درآمد سازمان تامین اجتماعی:
«تمامی زنان خانه‌داری که تمایل به پرداخت حق بیمه بر اساس مقررات بیمه‌ی صاحبان حرف و مشاغل آزاد را دارند و فاقد رابطه‌ی استخدامی و مزدبگیری با موسسات و کارگاه‌های مشمول قانون تامین اجتماعی می‌باشند، می‌توانند در صورت احراز شرایط مقرر و با مراجعه به نزدیکترین شعبه‌ی محل سکونت و یا اشتغال خویش و با اعلام شغل خود به صورت خوداظهاری مبادرت به ارائه‌ی تقاضا، انعقاد قرارداد بیمه و پرداخت حق بیمه نمایند و به تبع آن حسب مورد مطابق ضوابط از تعهدات قانونی مربوطه شامل بازنشستگی، از کارافتادگی، فوت و خدمات درمانی سازمانی برخوردار شوند.»
البته در این آئین‌نامه قید شده که حداکثر سن زنان خانهدار ۴۵ سال است. در غیر این صورت متقاضی شرایط دیگری باید داشته باشد.
بر همین اساس، چند سالی است زنان خانهدار با مراجعه به شعبه‌های تامین اجتماعی و پرداخت ماهیانه ۱۸۰ هزارتومان بیمه می‌شوند و بعد از ۱۵ سال پرداخت حق بیمه‌ی مستمری می‌گیرند.
بر اساس برآوردهای خانم مولاوردی جمعیت زنانی که به لحاظ سنی و درآمدی جزو موضوع بیمه‌ی زنان خانهدار قرار می‌گیرند، حدود ۵ میلیون نفر است که برخی از آنها خود اقدام به بیمه خانه‌داری کرد‌ه‌اند.
از این میان بنا به گفته‌ی مدیر کل امور فنی بیمه‌شدگان سازمان تامین اجتماعی، در آغاز سال ۱۳۹۵، تنها ۷۰هزار و ۴۳۱ زن خانهدار تحت پوشش بیمه‌ی تامین اجتماعی قرار دارند.
در مورد بیمه‌ی زنان سرپرست خانوار:
بنا به گفته معاون امور زنان ریاست جمهوری، در واقع سرپرست ۱۲ درصد از خانواده‌های ایرانی زنان هستند، در عین حال ۸۲ درصد این رقم نیز، بیکار هستند؛ زنانی که که از یکسو مشمول قانون تامین اجتماعی شده و از سوی دیگر از عهده پرداخت حق بیمه‌ی خود برنمی‌آیند.
اساس موضوع بیمه زنان سرپرست خانوار بند (ب) ماده (۱۱) آیین‌نامه اجرایی ماده (۷) قانون هدفمندسازی یارانه‌ها است که به گفته‌ی معاون فنی و درآمد سازمان تامین اجتماعی، در راستای تعمیم و گسترش پوشش بیمه‌ای به گروه‌های خاص جامعه شامل مددجویان و زنان سرپرست خانوار شهری تحت پوشش کمیته‌ی امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور، با توجه به اینکه پرداخت بخشی از حق بیمه‌ی این‌گونه افراد از محل منابع حاصله از هدفمندسازی یارانه‌ها توسط سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها تامین می‌گردد.
با این حساب تحقق وعده‌ی بیمه زنان سرپرست خانوار وابسته به دو نکته اساسی است: یکی تامین منابع مالی از محل پیش‌بینی شده و دیگری قرار گرفتن همه‌ی زنان سرپرست تحت پوشش سازمان بهزیستی یا کمیته‌ی امداد (برای معرفی به سازمان تامین اجتماعی) است.
از یک سو بر اساس آخرین برآوردها (سال ۱۳۹۰) بیش از ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار زن سرپرست خانوار در ایران وجود دارند که از این تعداد بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار زن تحت پوشش هیچ نهاد حمایتی قرار ندارند.
از سوی دیگر برای به دست آوردن برآوردی نسبی از هزینه‌ای که دولت باید برای بیمه‌ی ۲میلیون و ۶۰۰ هزار زن سرپرست خانوار تامین کند، می‌توان از دو روش استفاده کرد:
یکی استناد به گفتههای شهیندخت مولاوردی، معاون رییس جمهور در سال ۱۳۹۳ اشاره کرد که گفته بود اگر دولت ۱۵۰ میلیارد تومان بودجه اختصاص می‌داد، ۵۰۰ هزار زن سرپرست خانوار بیمه می‌شدند. بر این اساس هزینه‌ی بیمه‌ی هر زن سرپرست خانوار برای دولت، چیزی حدود ۳۰۰ هزار تومان در سال است.
و دیگری مبنا قرار دادن عدد ۱۸۰ هزار تومان ماهیانه حق بیمه برای زنان خانهدار است که اگر دولت بخواهد برای زنان سرپرست متقبل شود، سالیانه ۲ میلیون و ۱۶۰ هزار تومان برای دولت هزینه خواهد داشت.
با این حساب و با فرض محاسبه‌ی هزینه‌ی کمتر (۳۰۰ هزار تومان برآوری معاونت زنان) دولت باید ۷۸۰ میلیارد تومان در سال هزینه کند.
این در حالی است که اعتبار فصل حمایتی لایحه‌ی بودجه سال ۱۳۹۶، ۵۰هزار میلیارد تومن در نظر گرفته شده که سازمان بهزیستی و کمیته‌ی امداد سهم عمده‌ای از آن را باید برای پوشش همه‌ی گروه‌های آسیب‌پذیر اختصاص دهند.
این در حالی است که جزئیات فصل حمایتی بودجه منتشر نشده و دقیقا مشخص نیست، هر کدام از نهادها و سازمان‌ها قرار است چقدر از سهم خود را به پوشش زنان سرپرست خانوار و به طور مشخص بیمه‌ی آنها اختصاص دهند.
با این حال تسنیم در گزارشی به برخی جزئیات اشاره کرده و نوشته است: «یکی از اصلی‌ترین مأموریت‌های سازمان بهزیستی پوشش ۲۲۵ هزار و ۸۲۵ زن سرپرست خانوار است که این بخش نزدیک به ۱۰۲ میلیارد تومان از بودجه بهزیستی را به خود اختصاص خواهد داد». این روزنامه در ادامه نوشته «در میان نهادهای مرتبط با بحث آسیب‌های اجتماعی، کمیته‌ی امداد نیز سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده و با بیش از ۴ هزار میلیارد تومان بودجه قرار است از ۱۲۶ هزار سرپرست خانوار* حمایت کرده، برای ۲۲۵ هزارنیازمند شغل ایجاد کند و همچنین به بیش از یک میلیون نیازمند خدمات معیشتی و بهداشتی ارائه دهد. اما وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی نیز یک ردیف بودجه اختصاصی برای کمک به اقشار خاص دارد. پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، حمایت از زنان سرپرست خانواده، حمایت از کودکان کار و مقابله با آسیب‌های اجتماعی از مهمترین مأموریت‌های دفتر امور اجتماعی این وزارتخانه است که برای این مأموریت‌ها ۱۱۹ میلیارد تومان بودجه اختصاص یافته است.»
* احتمالا منظور یک میلیون و ۱۲۶ هزار سرپرست خانوار است.
به جز اینها در ردیف اعتبارات لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ ، به طور خاص برای «بیمه‌ی زنان خانهدار (با اولویت زنان سرپرست)» اعتباری معادل ۲۴ میلیارد تومان تعیین شده که به نسبت سال گذشته ۲۰ درصد کاهش داشته است. این ردیف بودجه در صورت تحقق کامل ردیف بودجه، دولت تنها می‌تواند هزینه بیمه‌ی ۸۰ هزار زن را تامین کند.
اگرچه در متن این ردیف بودجه، بر اولویت زنان سرپرست خانوار تاکید شده است، اما در پاسخ به توییت روحانی‌سنج، معاون زنان ریاست جمهوری گفت: موضوع این ردیف اعتباری زنان خانهدار و نه زنان سرپرست خانوار است، که متولی آن سازمان بهزیستی است.
با این حال به گفته‌ی شهیندخت مولاوردی، موضوع بیمه‌ی زنان خانهدار، طبق نظر شورای نگهبان خارج از بودجه است و باید به صورت قانون دائمی طبق ماده‌ی ۲۷ قانون برنامه پنجم پیگیری شود و موضوع مطرح شده در لایحه‌ی بودجه، صرفا برای جلوگیری از حذف نشدن در قانون بودجه بوده.
بر اساس ارزیابی‌های روحانی‌سنج و توضیحاتی که در جدول آمد، دولت برای بیمه کردن زنان سرپرست خانوار خود بودجه‌ای تعریف شده ندارد. به عنوان راه‌حلی جایگزین برای محقق کردن وعده، دولت می‌تواند از بودجه‌ی ثابت مانده‌ی کمیته‌ی امداد استفاده کند یا آنها را به سمت انجام این وعده با بودجه‌ی سازمانی‌شان سوق دهد. در صورت موفق شدن دولت برای یافتن بودجه‌ی لازم که به طور جداگانه در لایحه‌ی بودجه‌ی ۱۳۹۶ دیده نشده است یا در صورتی که بتواند مسئولیت کمیته‌ی امداد را با خود همراه کند این وعده ممکن است محقق گردد، ولی به علت ناچیز بودن این احتمالات، تا آن موقع وضعیت این وعده، «نامحقق» خواهد بود.
-
“بیمه زنان سرپرست خانوار” از جمله وعده‌های حسن روحانی در جریان یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بود. او این موضوع را از جمله مهمترین اولویت‌هایی دانست که در دولت آینده باید به آن پرداختهشود.
شهیندخت مولاوردی، معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده، در بهمن سال ۱۳۹۲، یعنی در اولین سال آغاز فعالیت دولت گفته بود “مبلغی که دولت برای بیمه زنان سرپرست خانوار در سال ۹۳درنظر گرفته قطعا صرف بیمه این دسته از زنان خواهد شد.”
بیمه زنان سرپرست خانواده به گفته رییس کمیته امداد یک طرح ملی است بخشی از اعتبار آن از محل هدفمند سازی یارانه‌ها و بخش دیگر از طریق اعتبارات کمیته امداد امام خمینی تامین می‌شود.
دولت به عنوان متولی رفاه اجتماعی طبق قانون جامع رفاه و تامين اجتماعی كه در سال ۸۳ به تصويب رسيد وظیفه دارد برنامه‌ریزی و سیاستگذاری را در حوزه‌های رفاهی، حمایتی و بیمه‌ای برای رفاه عموم انجام دهد و بهزیستی و کمیته امداد نيز همکاری‌های لازم را در این زمینه داشته باشند. در ایران دست کم بیش از دو میلیون و پانصد هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد.
بنا بر اعلام مولاوردی، در پنج سال گذشته آمار زنان سرپرست خانوار سه درصد افزایش داشته است: “در واقع سرپرست ۱۲ درصد از خانواده‌های ایرانی زنان هستند، در عین حال ۸۲ درصد این رقم نیز، بیکار هستند.”
یکی از اصلی‌ترین موانع اجرا شدن وعده مربوط به تامین بیمه زنان سرپرست خانواده در سال اول فعالیت دولت یازدهم کمبود اعتبار و بودجه اعلام شده بود.
با این حال دولت حسن روحانی در جهت تامین بیمه زنان خانه دار، که زنان سرپرست نیز زیر مجموعه آن است، ۱۵ میلیارد تومان بودجه برای سال ۹۳ اختصاص داد. طرح‌های مربوط به حمایت از زنان سرپرست خانوار در بخش‌های مختلف روستایی و شهری در بودجه ۹۴ هم مورد توجه قرار گرفته است. در بودجه ۹۴ از جمله برای کمک به تأمین سرمایه کار زنان سرپرست خانوار ۶۰ میلیارد ریال، تامین ودیعه مسکن زنان سرپرست خانوار ۱۵ میلیارد ریال بودجه اختصاص داده شد.
مولاوردی می‌گوید که اگر دولت ده برابر رقم فعلی یعنی ۱۵۰ میلیارد تومان اختصاص می‌داد، ۵۰۰ هزار زن سرپرست خانوار از جمعیت ۲ میلیونی آنها، بیمه می‌شدند. او درعین حال گفته است که با بودجه ۱۵ میلیارد تومانی “ما اجرای این کار را قطعا پیگیری می‌کنیم و من بر این باورم که این بودجه حتما محقق می‌شود.”
این در حالی است که به گفته رئیس سازمان بهزیستی تعداد زنان ایرانی سرپرست خانوار در سال ۱۳۹۰ ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده است. به گفته انوشیروان محسنی بندپی، درصد رشد جمعیت زنان سرپرست خانوار حد فاصل سال‌های ۸۵ تا ۹۰، بیش از ۵۵ درصد بوده است.
معاون امور زنان ریاست جمهوری در تیرماه سال ۹۴ در یک نشست خبری گفت: “بیمه زنان خانهدار در نوبت رسیدگی در کمیسیون اجتماعی دولت است و نظرات دستگاه‌ها در این باره اخذ شده است”. سیدپرویز فتاح، رییس کمیته امداد امام خمینی، در تیرماه سال ۹۴ از پوشش یک میلیون ۳۰۰ هزار زن سرپرست خانواده توسط این نهاد خبر داد.
بسیاری از مقامات استانی نیز طی دو سال گذشته از اجرای محدود طرح تامین بیمه زنان سرپرست خانواده در استانهای خود خبر داده‌اند. از جمله در شهریور ماه ۹۴ مدیر‌عامل صندوق کارآفرینی امیداستان مازندرانگفت امسال مبلغ ۲.۵ میلیارد تومان تسهیلات در بخش زنان سرپرست خانواده در این استان پرداخت شد. در یک مورد دیگر معاون امور اجتماعی بهزیستی کهکیلویه و بویراحمد گفته بود که ۱۹۳۶ زن سرپرست خانوار در این استان تحت پوشش بیمه هستند.
نبود بانک اطلاعاتی برای شناسایی مشمولان بیمه زنان سرپرست خانوار به عنوان یکی دیگر از موانع این طرح در دولت یاد شده بود. سهیلا جلودارزاده در ۲۱ شهریورماه ۹۴ گفته بود این موضوع نیازمند تصویب آن در برنامه ششم توسعه است.
این طرح با مشکلات دیگری هم روبروست. بیش از دو میلیون زن سرپرست خانوار در ایران برای احراز شرایط دریافت بیمه باید مراحلی را طی کنند تا مورد حمایت قرار گیرند. برخی می‌گویند میزان کمک‌های ماهیانه از ۴۰ هزار تومان تا سقف ۷۵ هزار تومان با توجه به تورم راهگشای مشکل نخواهد بود ومشکلات آنان را مقطعی حل خواهد کرد.
با این همه، وعده روحانی برای بیمه زنان سرپرست خانوار که در سال اول با موانعی روبرو شد و کماکان نیز از موانع دیگری مانند تامین میزان اعتبار رنج می‌برد، به نظر می‌رسد بعد از گذشت دو سال در حال پیگیری است.
