تاسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری
تاسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری
گاهشمار وعده
-
در تاریخ ۴ آذرماه سال ۹۷ «احمد علیرضا بیگی» نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی گفت: «نمایندگان استان قاطعانه و موکد از دولت خواستارند تا فرهنگستان زبان ترکی آذربایجانی ایجاد شود چرا که این فرهنگستان ضامن بقای زبان و همچنین سبب ترویج بیشتر فرهنگ‌مان خواهد بود. یاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان بخش کوچکی از مطالبه ما بود و ما خواستار تحقق کامل خواسته خود مبنی بر تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذربایجانی هستیم. باید تاسیس این فرهنگستان مورد اهتمام دولت و مجلس باشد و تمامی نمایندگان استان به عنوان مطالبه ملی این موضوع را پیگیری می‌کنند تا به وعده دولت جامه عمل پوشانده شود.»
با وجود تمام تلاش‌های فعالین مدنی و فرهیختگان آذری زبان در سال‌های گذشته برای تحقق این مطالبه قومی، در بر همان پاشنه قدیمی می‌چرخد و روحانی‌سنج این وعده را همچنان «محقق نشده» می‌داند.
-
دو سال بعد از طرح این وعده، در اردیبهشت‌ماه سال ۹۴ اعضای دولت به جای “فرهنگستان زبان و ادب آذری”، با این توضیح که “طرح این وعده از ابتدا درست نبوده” ، “بنیاد فرهنگ، ادب و هنر آذربایجان” را تاسیس کردند. گرچه علی جنتی وزیر ارشاد در زمان افتتاح این نهاد گفت که این بنیاد پس از مشورت با شخصیت‌های فرهنگی و ادبی استان تاسیس شده، اما ریاست آن به جای کارشناسان مربوط به این حوزه و فعالان ترک، مستقیما به وزیر ارشاد سپرده شد.
آن زمان مهدی دواتگری، نماینده مراغه و عجب شیر در مجلس گفته بود: “تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات زبان آذری مهمترین مطالبه مردم این خطه از رییس جمهوری است.”
وبسایت آناج، که اخبار آذربایجان شرقی را پوشش می‌دهد قبل از افتتاح این بنیاد نوشته بود که: “نحوه فعالیت و اساسنامه بنیاد، مردم و رسانه‌ها را سردرگم کرده است”. اما بعد از افتتاح بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان به نوشته این سایت “بازهم مسئولین مربوطه از ارائه‌ی توضیحات درباره‌ی جزئیات این بنیاد خودداری کرده و همچنان آن را در قرنطینه خبری قرار داده‌اند.”
برخی از وبسایت‌ها نیز با انتقاد از نادیده گرفتن این وعده، گزارش کرده‌اند که وعده‌هایی که روحانی درباره‌ی تأسیس فرهنگستان زبان ترکی، تحصیل به زبان ترکی و نجات دریاچه‌ی ارومیه به مردم آذربایجان، افکار عمومی آذربایجان را نسبت به این دولت بدبین ساخته است.
یکی از گردانندگان وبسایت‌های منتقدی که فعالیت‌های دولت در استان‌های ترک‌نشین ایران پیگیری می‌کند پیشتر به روحانی سنج گفته بود “نمی‌توان تاسیس بنیاد مذکور را تحقق وعده فرهنگستان زبان و ادب آذری دانست.” به گفته او “آقای روحانی به صورت شفاف و معین وعده تاسیس فرهنگستان زبان ترکی را دادند ولی در عمل به جای آن بنیاد فرهنگ و ادب را تاسیس کردند.”
آنطور که این روزنامه‌نگار می‌گوید “در کنار ابهام وظایف و مجریان بنیاد فرهنگ و ادب ترکی این نهاد، قدرت اجرایی که فرهنگستان خواهد داشت نداشته و به نظر می‌رسد سال‌ها وقت تدوین برنامه‌های آن شود و پس از آن نیز بیشتر به یک موسسه تحقیقاتی تبدیل شود تا یک نهاد با قدرت اجرایی.”
در آذرماه سال ۹۳، ابراهیم رشیدی، فعال مدنی ساکن مشکین‌شهر گفته بود با گذشت ۱۷ ماه از فعالیت دولت فعلی بسیاری از وعده‌های او در مناطق ترک‌نشین ایران مانند وعده برای تاسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری، تدریس زبان مادری به اجرا در نیامده است.
این درحالی بود که بهمن‌ماه سال ۹۲، اسماعیل جبارزاده، استاندار آذربایجان شرقی گفته بود: “مدیریت استان در این راستا ایجاد فرهنگستان زبان آذری را در دستور کار قرار داده و مراحل مقدماتی آن را نیز انجام داده است.”
چشم‌پوشی دولت از اجرای این وعده، اعتراض فعالان دانشجویی مناطق ترک نشین ایران را برانگیخت. در اسفند ماه سال ۹۳، بیش از ۱۸۰۰ دانشجوی آذربایجانی طی نامه‌ای از حسن روحانی، خواستند که به وعده‌های انتخاباتی خود در خصوص “تدریس به زبان مادری”، “به رسمیت شناختن زبان ترکی” و “تاسیس فرهنگستان زبان و ادب ترکی” عمل کند.
نبود مرجع واحد در مورد زبان ترکی و دیگر زبان‌های غیر فارسی در ایران مانع از توسعه و رشد این زبان‌ها شده است. در مورد زبان ترکی تا کنون بحث رسم الخط قطعی نشده و بسیاری از این فعالیت‌ها به دلیل اختلاف نظر بر روی استفاده از رسم‌الخط عربی یا لاتین با موانعی روبرو هستند. به عنوان مثلا مرتضی مجدفر، کارشناس مدیریت آموزشی و مدرس آموزش و پرورش در مورد “نحوه نگارش کتاب‌ها به زبان بومی با استفاده از رسم‌الخط موجود” گفته است: “مشکل ما این است که فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی نداریم.”
ایجاد فرهنگستان در ایران نیازمند مصوبه نهادهایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی است که ریاست آن مستقیما به عهده رئیس‌جمهور است.
با اینکه مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی، تاسیس بنیاد فرهنگ و ادب آذربایجان را “مصداق عینی عهد به وفا در دولت تدبیر و امید” دانسته، اما دولت روحانی با تاسیس این بنیاد، که کارکردی متفاوت از فرهنگستان دارد، عملا اجرای وعده فرهنگستان زبان و فرهنگ آذری را به فراموشی سپرده است.
به طور کلی فرهنگستان‌های زبان وظایف و اختیاراتی دارند که علاوه بر رسمیت دادن به زبان، آنها را نهادهایی ملی، مرجع و تصمیم گیرنده در حیطه زبان قرار می‌دهد و به همین دلیل تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذربایجانی بنابر وعده حسن روحانی این زبان را در ردیف یکی از ارکان هویت ملی ایران قرار می‌داد و تضمینی برای “حفظ قوت و اصالت”، “رواج و گسترش” آن نیز بود، اما این امر در قالب بنیادی که توسط یک استانداری اداره می‌شود به سختی قابل دستیابی است.
روحانی‌سنج این وعده را «محقق نشده» می‌داند.
