جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل در ایران چقدر است

عبدالرضا فولادوند مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران روز ۸ مرداد ۹۸ ، در مراسم اختتامیه طرح پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان، با بیان اینکه در گذشته مقابله ریشه‌ای با آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر صورت نگرفته، گفته: «۱۴۰ هزار دانش آموز در کشور از تحصیل بازمانده‌اند.» فولادوند اضافه کرده: «آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند کارهای روی زمین مانده را انجام دهد و بازگرداندن این دانش آموزان بازمانده به مسیر علم و دانش یک عزم ملی و انقلابی می‌خواهد.  آمار دانش آموزان بازمانده از تحصیل تهدید بزرگی در جامعه است».

آیا آمار کودکان بازمانده از تحصیل، ۱۴۰ هزار نفر است؟ روحانی سنج در این گزارش می کوشد با بررسی آمارهای موجود، صحت این ادعا را مورد بررسی قرار دهد.

تعریف کودکان بازمانده از تحصیل

سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ در تبیین اهداف سال ۲۰۳۰، مقرر کرد که در سال ۲۰۳۰ باید تمام مردم جهان از سوادی جهانی برخوردار و تا این سال تمام افراد از آموزش برخوردار شده باشند. پیش از این حق آموزش کودکان توسط یونسکو به رسمیت شناخته شده و تمام کشورهای عضو مکلف شده‌اند شرایط تحصیل رایگان را برای کودکان ۶ تا ۱۸ سال فراهم کنند. بنابراین کودکانی که در میان ۶ تا ۱۸ سالگی به هر دلیلی از محیط آموزش دور باشند را کودکان بازمانده از تحصیل می‌گویند.

کودکان محروم از تحصیل یا:

الف: در سن شش سالگی امکان مدرسه رفتن نیافته‌اند و کلا بی‌سواد خوانده می‌شوند.

ب: در سن شش سالگی به مدرسه رفته‌اند، ولی در سال‌های بعد به دلایلی ترک تحصیل کرده‌اند، اما با سواد خوانده می‌شوند.

آمار کودکان بی‌سواد

همچنین جمعیت بی‌سواد ۶ تا ۱۹ سال در ایران ۴۳۱ هزار و ۵۱۳ نفر است. جدول زیر از روی اطلاعات جدول شماره یک (کل جمعیت ۶ ساله و بیشتر بر حسب وضعیت سواد) از بخش تحصیلات نتایج تفصیلی سرشماری ۱۳۹۵ برداشته شده است. 

جمعیت بی‌سواد در سن تحصیل 

اما جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل، یعنی کسانی که از ابتدا مدرسه نرفته‌اند یا در ادامه ترک تحصیل کرده‌اند، بیش از آمار کودکان بی‌سواد است.

آمار کودکان بازمانده از تحصیل

براساس‌ نتایج آخرین سرشماری صورت گرفته توسط سازمان ملی آمار ایران، جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل و بی سواد در سال ۱۳۹۵ به این شرح بوده است:

برآورد جمعیت بازمانده از تحصیل (۶ تا ۹ ساله) بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵

برآورد جمعیت بازمانده از تحصیل (۱۰ تا ۱۹ ساله) بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵

منبع: اطلاعات دو جدول بالا از جدول‌های شماره یک (کل جمعیت ۶ ساله و بیشتر)  و سه (کل جمعیت ۶ ساله و بیشتر در حال تحصیل) از بخش تحصیلات نتایج تفصیلی سرشماری ۱۳۹۵ برداشته شده است. 

این محاسبات نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۵، بیش از  ۴۱۵ هزار کودک بین ۶ تا ۹ سال مشغول به تحصیل نبوده‌اند که  نزدیک به ۲۳۲ هزار کودک ۶ سال داشته‌اند و بیش از ۱۸۴ هزار نفر در فاصله سنی ۷ تا ۹ سال قرار داشته‌اند. 

همچنین جمعیت ۱۰ تا ۱۴ ساله که در زمان سرشماری در حال تحصیل نبوده‌اند بالغ بر ۲۳۵ هزار نفر بوده است. این عدد در بازه سنی ۱۵ تا ۱۹ ساله به حدود یک میلیون و ۷۵۰ هزار نفر رسیده است که با توجه به پایان سن تحصیلات عمومی در ۱۸ سالگی لزوما همه آنها بازمانده از تحصیل عمومی نیستند. 

اقدامات دولت برای بازگرداندن کودکان به مدرسه

هیچ آمار رسمی و دقیقی از تغییر وضعیت کودکان بازمانده از تحصیل بین سال‌های ۹۵ (زمان انجام آخرین سرشماری) تا ۹۸ در دست نیست فقط اطلاعاتی توسط برخی مدیران ارائه شده که می‌توان به آنها اشاره کرد.

احمدرضا پرنده مدیر کل امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی، روز یکشنبه ۷ بهمن ۹۷ در نشست شورای هماهنگی مدیران دستگاه های زیرمجموعه وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی هرمزگان گفته: «از ۹۸ هزار نفر بازمانده از تحصیل داده‌های ۹۷ هزار نفر در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان به دست آمد. از این ۹۷ هزار نفر افزون بر ۶۳ هزار نفر دارای شماره تماس بودند كه موفق به تماس و ارسال پیامک به ۳۵ هزار و ۸۶۸ خانواده شدیم. خانواده های ۱۶ هزار و ۵۳۰ کودک اظهار کردند فرزندشان به مدرسه می‌رود و ۱۹ هزار ۳۳۸ کودک محروم از تحصیل هستند». او نگفته آیا برای بازگشت به مدرسه این کودکان کاری صورت گرفته یا نه. در این جلسه مدیرکل آموزش و پرورش استان هرمزگان مدعی شده ۱/۸۹۱ کودک بازمانده از مدرسه را شناسایی و ۱۱۰۰ نفر آنان را به مدرسه بازگردانده‌ایم.پیش از این محمد بطحایی وزیر وقت آموزش و پرورش در ۲۲ آذر ۹۷ مدعی شده بود که ۳۱ هزار و ۹۱۰ کودک بازمانده از تحصیل را به مدرسه بازگردانده و گفته: «ما نتوانستیم ۱۴۲ هزار دانش آموز ابتدایی بازمانده را به مدرسه برگردانیم البته ۳۱ هزار و ۹۱۰ دانش آموز را به مدرسه برگرداندیم که افتخار بزرگی است. همچنین در سال تحصیلی قبل ۵۰۶۹ دانش‌آموز اتباع [خارجی] را فارغ از داشتن مدارک هویتی با هماهنگی وزارت کشور و سایر دستگاه‌ها در دوره ابتدایی ثبت نام کردیم».

جمع‌بندی

عبدالرضا فولادوند مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران روز ۸ مرداد ۹۸ در مراسم اختتامیه طرح پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان با بیان اینکه در گذشته مقابله ریشه ای با آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر صورت نگرفته مدعی شده: «۱۴۰هزار  دانش آموز در کشور از تحصیل بازمانده اند.» آیا آمار کودکان بازمانده از تحصیل اعلامی از سوی مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران واقعی است؟ چند کودک در ایران از تحصیل بازمانده اند؟ 

تا سه سال پیش و در زمان سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت بی‌سواد ۶ تا ۱۹ ساله در ایران بیش از ۴۳۱ هزار نفر است. اما جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل، یعنی کسانی که از اول به مدرسه نمی‌روند یا در ادامه ترک تحصیل می‌کنند بیش از این است. طبق داده‌های مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ رسما بیش از ۴۱۵ هزار کودک بین ۶ تا ۹ سال مشغول به تحصیل نبوده‌اند که از این تعداد ۲۳۲ هزار نفر ۶ سال سن داشتند، اما در هیچ دوره آموزشی در داخل یا خارج از ایران حضور نداشته‌اند. 

این رقم در بازه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال ۲۳۵ هزار نفر و در بازه سنی ۱۵ تا ۱۹ ساله به حدود یک میلیون و ۷۵۰ هزار نفر رسیده است که با توجه به پایان سن تحصیلات عمومی در ۱۸ سالگی لزوما همه آنها بازمانده از تحصیل عمومی نیستند. 

هیچ کدام از این اعداد و ارقام حتی نزدیک به آمار ۱۴۰ هزار نفری اعلام شده نیستند. معلوم نیست مبنای این عدد چیست و مسئولان آموزش و پرورش چه کودکانی را در چه بازه سنی در فهرست بازماندگان از تحصیل قرار داده‌اند، اما آنچه مشخص است آمار اعلامی از سوی اعضای دولت از جمله مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران مبنی بر وجود ۱۴۰ هزار کودک محروم از تحصیل، مغایر سایر آمارها، از جمله سرشماری سال ۱۳۹۵ و لاجرم نادرست است.