حذف مهر ورود و خروج چه تاثیری بر گردشگری دارد؟

حسن روحانی رئیس جمهور روز دوم تیر ۱۳۹۸ به وزیر کشور دستور داد، مهر ورود و خروج از گذرنامه گردشگران خارجی حذف شود. 

سه روز پیش از آن محمد جواد ظریف در جمع خبرنگاران به این دستور اشاره کرده و از اقدامات دولت ایران برای تسهیل ورود گردشگران خارجی به ایران سخن گفته بود: 

«وزارت امورخارجه مدت‌ها است ویزای الکترونیک صادر می‌کند و این ویزا در گذرنامه‌ها درج نمی‌شود و در اکثر کشورهای دنیا هم به همین ترتیب، ویزا صادر می‌شود. با نیروی انتظامی و پلیس گذرنامه در حال رایزنی و همکاری هستیم و هم اکنون در فرودگاه امام هماهنگی‌هایی انجام شده که بدون ثبت مهر ورودی در گذرنامه و با امکانات رایانه‌ای این کار انجام می‌شود. رئیس‌جمهور در آخرین جلسه هیات دولت این مهم را مقرر کردند و هیئت دولت هم تصمیم گرفت این وضعیتی که در فرودگاه امام خمینی داریم به تمام فرودگاه‌های کشور تعمیم داده شود و ان‌شاءالله با دستور رئیس جمهور همه فرودگاه‌ها این امکان را خواهند داشت که بدون ثبت مهر ورود و خروج در گذرنامه بتوانیم این امر را برای تسهیل گردشگری محقق کنیم».

 

تاثیر مهر ورود و خروج بر گردشگری 

ثبت مهر ورود و خروج کشورهای مقصد گردشگری، به خودی خود تاثیری بر سطح توریست‌پذیری کشورها ندارد، اما در مواردی می‌تواند مقصد گردشگران را تغییر دهد یعنی زمانی که ورود به کشوری هزینه‌هایی فرای هزینه‌های مالی، برای گردشگر می‌تواند ایجاد کند، گردشگران را برای سفر به آن کشورها دچار تردید می‌کند، مثل سفر به اسرائیل برای گردشگران ایرانی، یا سفر گردشگران خارجی به ایران. 

محدودیت سفر به آمریکا برای کسانی که به ایران و چند کشور سفر کرده‌اند از اواخر سال ۲۰۱۵ و تصویب قانونی در کنگره آمریکا آغاز شد. بعد از آن پس از ریاست جمهوری ترامپ و صدور فرمان ممنوعیت سفر در اوایل سال ۲۰۱۷ این مساله ابعاد تازه‌ای پیدا کرد. این فرمان در تابستان سال ۲۰۱۸ از سوی دیوان عالی ایالات متحده آمریکا تایید شد. 

حال پرسش این است که آیا شهروندان اروپایی که برای سفر به آمریکا، از سفر به ایران پرهیز می‌کردند با خودداری دولت ایران از ثبت مهر ورود و خروج در پاسپورت شان، با خیال آسوده به ایران سفر می‌کنند؟ پاسخ فعلا روشن نیست ولی این نکته را باید در نظر داشت که تنها مساله ثبت مهر نیست، بلکه آنها همواره در برابر این پرسش مامور گمرک آمریکا قرار دارند که در پنج سال گذشته به کدام کشورها سفر کرده‌اند، و انکار سفر به ایران برای بسیاری از آنها ساده نیست. 

با این حال نگاهی به نمودار سفر شهروندان اروپایی به ایران قبل و بعد از دستور مهاجرتی دولت ترامپ، نشان می‌دهد که این نگرانی چقدر مهم است. 

آمارهای بین‌المللی

طبق آمار سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، نمی‌توان تغییر معناداری مشاهده کرد که نشان دهنده کاهش آمار سفر گردشگران غربی بعد از سال ۲۰۱۵ باشد. اگرچه روند رو به رشد سفر گردشگران خارجی به ایران بعد از سال ۲۰۱۶ متوقف شده، اما کاهش آمار گردشگران خارجی بیشتر تحت تاثیر کاهش آمار سفرهای منطقه‌ای است. 

نمودار زیر روند افزایش و کاهش سفر اهالی اروپا و خاورمیانه را به ایران در فاصله سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ مقایسه می‌کند. کاهش سفر اهالی خاورمیانه به ایران بیشتر از گردشگران اروپایی است.

نگاهی به جزئیات آمارهای نشان می‌دهد سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد آمار مسافرت از اروپا نسبتا ثابت باقی مانده، سفر از کشورهای خاورمیانه کم شده، سفر از آسیای شرقی افزایش محدودی داشته و آمار سفر از جنوب آسیا به ایران افزایش قابل توجهی یافته است. در تقسیم‌‌بندی سازمان جهانی گردشگری کشورهای افغانستان، بنگلادش، بوتان، هند، ایران، مالدیو، نپال، پاکستان و سریلانکا در فهرست جنوب آسیا قرار دارند. در این تقسیم‌بندی ایران هم در منطقه جنوب آسیا دسته‌بندی شده است. 

آمار سفر گردشگران خارجی از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷

منبع: سازمان جهانی گردشگری

آمارهای داخلی

آخرین آمارهای موجود در سایت رسمی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مربوط به سالنامه آماری سال ۱۳۹۶ است. در این سالنامه آمار دقیق تعداد گردشگران خارجی به تفکیک کشور مبداء منتشر شده، اما این آمار قدیمی است و نمی‌توان برای قضاوت درباره تغییرات آمار گردشگری، بعد از ایجاد محدودیت سفر به آمریکا، از آن استفاده کرد. 

بر اساس این آمار در سال ۱۳۹۶ از مجموع ۳۸ کشوری که برای سفر به آمریکا نیازی به ویزا ندارند، کلا ۲۹۵ هزار و ۵۰۷ گردشگر به ایران سفر کرده‌اند. این عدد کمتر از ۶درصد کل آمار گردشگران خارجی در سال ۱۳۹۶ است. 

تعداد گردشگران خارجی ایران از ۳۸ کشوری که برای سفر به آمریکا ویزا نمی‌خواهند – آمار سال ۱۳۹۶

منبع: سالنامه آماری ۱۳۹۶ – سازمان میراث فرهنگی و گردشگری

از سوی دیگر سایت چمدان هم شهریور پارسال به نقل از پلیس مهاجرت ایران، آمارهای پنج‌ماهه از ورود گردشگران خارجی به خاک ایران را منتشر کرد. مقایسه آمار پنج ماه نخست سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ و مقایسه جزئیات می‌تواند تصویر دقیق‌تری از واقعیت ترسیم کند. 

سفر اروپایی‌ها به ایران

منبع: پلیس مهاجرت ایران به نقل از سایت چمدان

این آمار نشان دهنده افزایش آمار کلی گردشگران خارجی در پنج ماهه نخست پارسال به نسبت سال‌های قبل است. با این همه این افزایش در مورد گردشگران کشورهای غربی صادق نیست. گروهی که به نظر می‌رسد مخاطب اصلی تصمیم تازه دولت ایران برای عدم مهر سفر به ایران در گذرنامه‌ آنها باشد. 

آمارهای پنج ماهه این جدول نشان دهنده کاهش ۲۲ تا ۲۵ درصدی سفر توریست‌های آلمانی۷ فرانسوی و هلندی نسبت به مدت مشابه سال قبل است. در سال‌های اخیر بعد از جمهوری آذربایجان و ترکیه، آلمان و فرانسه بیشترین آمار گردشگران خارجی در ایران را داشته‌اند. 

تسهیل گردشگری، وعده روحانی

«جذب بیشتر گردشگران خارجی» و «افزایش سالانه یک میلیون گردشگر خارجی» دو وعده انتخاباتی روحانی در حوزه گردشگری بود. دولت روحانی همانطور که وعده کرده بود حساب ویژه‌ای روی گردشگری خارجی و درآمدهای ناشی از آن کرده بود از این رو طرح پرهیز از ممهور کردن پاسپورت گردشگران به مهر ورود و خروج به ایران، را باید از جمله طرح‌های دولت در تحقق وعده‌ها دانست ولی اینکه این طرح بتواند تاثیری بر روند رو به کاهش ورود گردشگران اروپایی به ایران بگذارد، محل تردید است. 

دولت همزمان با اعلام این طرح، اخذ ویزا برای گردشگران چینی را هم به طور یکجانبه لغو کرد تا شاید بخشی از جمعیت کلان گردشگر چینی راهی جذب ایران شوند. بر اساس آمار سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۶، جمعیت گردشگران چینی که به ایران وارد شده‌اند ۶۸ هزار ۹۶۹ گردشگر بوده است. به تعبیری ۱.۳۵درصد از کل تعداد کسانی که در این سال در قالب «گردشگر» خارجی وارد ایران شده‌اند. این در حالی است که بر اساس آمارها تعداد سفر خارجی چینی‌ها در سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۳۰ میلیون سفر بوده است. این عدد حدود ۱۰درصد سفرهای بین‌المللی در این سال است. سازمان جهانی گردشگری آمار کلی گردشگران خارجی را در سال ۲۰۱۷ میلادی، یک میلیارد و ۳۲۶ میلیون سفر اعلام کرده است. 

این آمار نشان می‌دهد که تا به الان ایران موفق نشده از ظرفیت بالای گردشگری چینی‌ها استفاده کند و در میان گردشگران چینی، تمایلی برای بازدید از ایران به وجود آورد. معلوم نیت لغو ویزای یک طرفه تا چه حدی می‌تواند در افزایش گرایش سفر به ایران در چینی‌ها موثر باشد، کما اینکه معلوم نیست حذف مهر ورود و خروج چه تاثیری می‌تواند در افزایش آمار گردشگری در ایران بگذارد. 

اما آنچه مسلم است، اقدامات اخیر دولت را می‌توان در راستای حذف زوائد دست و پاگیر و تسهیل گردشگری ارزیابی کرد، اما نمی‌توان از این اقدامات توقع تحول داشت. جمعیت تورست‌های غربی و گردشگران چینی در امارنامه‌های گردشگری ایران چندان قابل ملاحظه نیست که تغییراتی در حد حذف مهر یا لغو یک طرفه ویزا با چین، تغییر اساسی در صنعت گردشگری ایران ایجاد کند، اما حتما یک قدم مثبت برای توسعه گردشگری خواهد بود.