آیا گفته روحانی درباره بازگشت آرامش به بازار بورس و ارز درست است؟

حسن روحانی روز چهارشنبه ۲۲ خرداد ۹۸ در جلسه هیات دولت با تاکید بر اینکه شرایط امروز کشور نسبت به گذشته بهتر شده، گفته است:

امروز مردم ایران نسبت به ۶ ماه و یکسال گذشته آرامش بیشتری دارند. آهنگ شرایط اقتصادی کشور به سمت مطلوب پیش می‌رود و بازار بورس و ارز نسبت به ماه‌های اخیر به مراتب شرایط بهتری پیدا کرده است و به فضل الهی در بازار مسکن نیز تا پایان سال شرایط بهتری خواهیم داشت. او در عین حال معتقد است این اتفاق در حالی رخ داده که بی سابقه ترین تحریم‌ها را تجربه می‌کند.

آیا شرایط بازار بورس و ارز نسبت به یک سال قبل بهتر شده است؟ آیا رشد و گشایشی در اقتصاد ایران اتفاق افتاده است؟ روحانی سنج در این گزارش می‌کوشد با استناد به آمارهای رسمی، به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

تحولات بازار بورس و ارز در در یک سال گذشته

اقتصاد ایران در طول یک سال گذشته تحت تاثیر خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم‌ها، دچار نوسانات بسیار بوده، به طوریکه بازار کمتر شاهد ثبات اقتصادی بوده است. بانک مرکزی ایران، به طور ماهانه، شاخص‌های اقتصادی را گزارش کرده که با بررسی آن می‌توان تغییرات صورت گرفته در دو بازار بورس و ارز را مشاهده کرد.

۱- بورس تهران

مهم‌ترین شاخص برای تحلیل وضعیت بورس، تحلیل ارزش سهام معامله‌شده در بازار بورس است. چنانکه داده‌های آماری نشان می‌دهد، رشد ۱۶۱درصدی ارزش سهام بازار بورس تهران در سال ۱۳۹۷ دومین رکورد بازار بورس تهران در ۱۰ سال اخیر است. بالاترین نرخ رشد مربوط به سال  ۱۳۹۲است که ارزش معاملات بورس تهران ۲۷۵ درصد افزایش داشته است.

در این آمار تورم در نظر گرفته شده و ارزش معاملات به قیمت ثابت سال ۱۳۹۵ محاسبه شده است.

ارزش معاملات بازار بورس تهران طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲

منبع: شاخص‌های ماهانه بانک مرکزی

اما برای داشتن تصویری دقیق‌تر از وضعیت ماه‌های اخیر باید تغییرات ماهانه ارزش معاملات را تحلیل و بررسی کنیم. چنانکه نمودار زیر نشان می‌دهد، بالاترین نقطه نمودار در مهر ماه ۱۳۹۷ است که ارزش معاملات به حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان (به قیمت ثابت ۱۳۹۵) می‌رسد. پس از آن وضعیت کاملا ناپایداری بر بازار بورس حاکم است و شاخص به صورت ماهانه بالا و پایین می‌رود، تا آنجا که در فروردین ۹۸ (که بازار بورس در نیمی از ماه تعطیل است) حجم معاملات به ۱۵هزار میلیارد تومان  (به قیمت ثابت ۱۳۹۵) می‌رسد.

اگر نیمه سمت راست و چپ نمودار را با هم مقایسه کنیم، تنها نتیجه‌ای که می‌توان گرفت ناپایداری و نوسان‌های شدید بازار در یک سال گذشته به خصوص بعد از پاییز پارسال است.

اگر این وضعیت را با سایر شاخص‌ها مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که شاخص‌های بورس تهران زمانی تکان خورده‌اند که جریان نقدینگی بعد از ثبات نسبی سایر بازارهای سرمایه (ارز و طلا) به سمت بورس سرریز شده است.

در شرایط عادی، هدایت نقدینگی به بازار بورس را می‌توان نشانه مثبتی تحلیل و ارزیابی کرد، مشروط به آنکه روند نسبتا ثابتی داشته باشد، اما تکان‌های شدید نمودار بعد از مهر ماه تنها نشانه ناپایداری و عدم ثبات بازار بورس است.

آمارهای اردیبهشت ماه هنوز در سایت بانک مرکزی بارگذاری نشده، اما آخرین گزارش ماهانه بازار اوراق بهادار حکایت از آن دارد که حجم معاملات در اردیبهشت ماه به نسبت فروردین بیش از ۸۵درصد افزایش داشته است. این عدد، حتی با احتساب تورم ماهانه کمتر از رشد یک ماهه ارزش معاملات در اردیبهشت سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۶ است. این شاخص می‌تواند نشانه‌ای از آرام شدن بازار داشته باشد، مشروط به آنکه این روند دست کم در چند ماه آینده تداوم داشته باشد.

جدول کامل داده‌های نمودار بالا در انتهای متن گزارش (جدول شماره یک) آمده است.

۲- بازار ارز

نمودار زیر تغییرات متوسط ماهانه قیمت یک دلار آمریکا را از فروردین ۱۳۹۲ تا اردیبهشت ۱۳۹۸ نشان می‌دهد. بانک مرکزی هنوز آمار اردیبهشت ۱۳۹۸ را اعلام نکرده، اما برای برآورد از میانگین ماهانه سامانه سنا استفاده کردیم و میانگین ماهانه قیمت دلار در اردیبهشت ماه را ۱۳،۸۰۰ تومان فرض کردیم. آماری از میانگین قیمت‌ها در  سه ماه اردیبهشت تا تیر ماه سال ۱۳۹۷ هم وجود ندارد و آنها را محاسبات خالی گذاشتیم.

در نمودار بالا قسمت خاکستری نشان می‌دهد ارزش ۳۵۰۴ تومان در  فروردین سال ۹۵ (میانگین قیمت یک دلار در آن زمان) به نسبت تورم کلی چقدر افزایش یافته است. محاسبات نشان می‌دهد بعد از اردیبهشت ۹۷، قیمت ارز در ایران قیمتی بیش از تورم (به نسبت سال ۱۳۹۲) داشته است. جدول زیر هم تورم قیمت دلار و تورم متوسط سبد کالای خانوار را در طول یک سال گذشته نشان می‌دهد.

مقایسه تورم ماهانه قیمت دلار در بازار آزاد یا تورم ماهانه متوسط سبد کالای کل خانواده‌های کشور

منبع: محاسبات قیمت ارز بانک مرکزی و تورم مرکز آمار ایران

جدول بالا نشان می‌دهد اگرچه شیب افزایش قیمت دلار در سه ماه (آبان، آذر و دی) منفی بوده و در مقاطعی قیمت ارز پایین آمده، اما بازار همچنان ملتهب و پر نوسان است.

میانگین افزایش ماهانه قیمت ارز به نسبت فروردین پارسال حدود ۱۴ درصد است. میانگین ۶ ماهه ۳درصد، میانگین چهار ماهه ۶درصد و میانگین دو ماهه حدود ۲درصد است. از این اعداد و ارقام تنها نتیجه‌ای که می‌توان گرفت تداوم ناپایداری در بازار آزاد ارز در ایران است.

جمع بندی

حسن روحانی روز چهارشنبه ۲۲ خرداد ۹۸ در جلسه هیات دولت با تاکید بر اینکه شرایط امروز کشور نسبت به گذشته بهتر شده، مدعی شده: امروز مردم ایران نسبت به ۶ ماه و یکسال گذشته آرامش بیشتری دارند. آهنگ شرایط اقتصادی کشور به سمت مطلوب پیش می‌رود و بازار بورس و ارز نسبت به ماه‌های اخیر به مراتب شرایط بهتری پیدا کرده است و به فضل الهی در بازار مسکن نیز تا پایان سال شرایط بهتری خواهیم داشت.

آیا شرایط بازار بورس و ارز نسبت به یک سال قبل بهتر شده است؟ آیا رشد و گشایشی در بازار بورس اتفاق افتاده است؟ بررسی‌های روحانی سنج نشان می‌دهد:

• آمارها نشان می‌دهند ارزش معاملات فروردین امسال ۹ برابر بیشتر از فروردین ۱۳۹۷ و حدود ۵ برابر بیشتر از فروردین سال ۱۳۹۶ است. با این همه در اینکه این آمار نشانه «حرکت اقتصاد ایران به سمت مطلوب»‌ باشد، تردید جدی وجود دارد. بازار بورس هنوز گرفتار نوسان و ناپایداری است. فاصله میان نقاط اوج و فرود نمودار در ماه‌های اخیر زیاد است، از سوی دیگر تردیدی نیست که رونق بورس تهران تحت تاثیر آزاد شدن حجم زیادی از نقدینگی و ثبات نسبی، یا به عبارت بهتر اشباع بازار سرمایه ارز و طلا در ابتدای پاییز پارسال است.

در چنین شرایطی تحولات بازار بورس را باید در یک چشم‌انداز بزرگ‌تر و ناپایداری اقتصادی دید.

• بازخوانی تحولات بازار ارز نشان از آن دارد اگرچه التهاب بازار به نسبت تابستان گذشته کمتر شده، اما هنوز شرایط پایدار نیست. منحنی تغییرات قیمت ارز در یک سال اخیر نشان می‌دهد بعد از یک دوره کاهش نسبی قیمت‌ها در فاصله آبان تا دی ۹۷، در بقیه ماه‌های سال قیمت‌ها با شیب و شتاب مختلف رو به افزایش داشته است.

با این اوصاف به نظر می‌رسد این گفته حسن روحانی که «آهنگ شرایط اقتصادی کشور به سمت مطلوب پیش می‌رود و بازار بورس و ارز نسبت به ماه‌های اخیر به مراتب شرایط بهتری پیدا کرده است» درست نیست. تا زمانی که نشانه‌های قطعی از شرایط پایدار بازارهای بورس و ارز و سایر بازارها به چشم نخورد، نمی‌توان از بهبود شرایط اقتصادی سخن گفت.

جدول‌ پیوست:

منبع: شاخص‌های ماهانه بانک مرکزی