تنش‌زدایی یا تنش‌زایی؛ حضور ظریف در نشست حمایت از یمن به چه معنا است؟
تهران روز سیزدهم خرداد ۹۸ میزبان نشستی با عنوان «نشست ستاد پشتیبانی مردمی یمن» با حضور جمعی از مقام‌های دولتی و حکومتی از جمله جواد ظریف وزیر امور خارجه دولت حسن روحانی بوده است. در این نشست که به منظور بررسی راه‌های کمک به مردم و مبارزان یمنی تشکیل شده، محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، آیت‌الله اختری دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت، آیت الله شبستری، محسن رفیق‌دوست، محمود لولاچیان، حجت‌الاسلام عباسی، مدیریت جامعه‌المصطفی‌العالمیه، امیرحسین رستمی، دبیر ستاد مرکزی پشتیبانی مردمی یمن، عباس حیدر دبیر کمیته مالی، اداری و پشتیبانی و خیرین و کارآفرینان کشور به همراه نمایندگان انصارالله یمن حضور داشته‌اند.
جواد ظریف وزیر امور خارجه در این نشست با اعلام اینکه همه وظیفه داریم از یمن حمایت کنیم گفته:
پیروزی ملت یمن قطعی است، چرا که مردم یمن از ضمیر انسانی و ارزش‌های انسانی دفاع می‌کنند و تلاش‌های آل‌سعود در منطقه، برای ائتلاف علیه ایران و یمن در اجلاس مکه بی‌نتیجه خواهد ماند.
روحانی‌سنج، حضور محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه، در این نشست را مورد بررسی قرار داده و می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد:
۱- برگزاری و حضور در چنین نشست‌هایی، چه رابطه‌ای با برنامه‌های انتخاباتی حسن روحانی در حوزه سیاست خارجی دارد؟ آیا مداخله در جنگ عربستان و یمن، در برنامه‌های حسن روحانی وجود داشت؟
۲- چه تناسبی میان این نشست و «معاهده عدم تعارض» ارائه شده از سوی ظریف به کشورهای منطقه برای امضاء و اجرا وجود دارد؟
برنامه روحانی و مداخله در جنگ یمن و عربستان
حسن روحانی در جریان انتخابات ریاست جمهوری، در سال ۱۳۹۶ و در تشریح برنامه‌های خود در حوزه سیاست خارجی وعده کرد که «خط مشی تقابل» را کنار می‌گذارد و تنش‌های غیرضروری با سایر دولت‌ها به ویژه همسایگان را رفع می‌کند.
او گفته بود در کوتاه مدت، سیاست تنش‌زدایی را ادامه می‌دهد و از تصمیمات، حرکات و موضع‌گیری‌های شتاب‌زده اجتناب می‌کند. روحانی وعده داده بود تا در دوره دوم ریاست جمهوری‌اش و در کوتاه مدت، مانع شکل‌گیری «ائتلاف عربی-رژیم صهیونیستی» علیه ایران شود. روحانی در تبیین اهم برنامه‌های خود در حوزه سیاست خارجی، این موارد را وعده کرده بود:
- تغيير رابطه ايران با نظام بين‌الملل و تلاش دستگاه دیپلماسی برای کاهش اصطکاک و ابهامات
- تلاش برای کاهش تنش با کشورهای همسایه و افزايش همکاری‌های درون‌منطقه‌ای از طريق اتخاذ یک سیاست خارجی تعاملی
- اصلاح تصوير امنیتی ایران در عرصه بین‌المللی
- هم‌گرایی منطقه‌ای با تاکید بر اشتراکات به‌جای افتراقات
- ارتقای اتصالات زیرساختی با همسایگان، اعتمادسازی منطقه‌ای و بین‌المللی
- کاهش تنش و اعتمادسازی در رابطه با عربستان
حال پرسش این است که شرکت وزیر امور خارجه، در جلسه‌ای که با حضور یک طرف جنگ (نمایندگان انصارالله یمن) تشکیل و حضار برنامه‌های خود برای «فروپاشی آل‌سعود» و «به ذلت نشاندن آل‌سعود» را مطرح می‌کنند، چه نسبتی با این برنامه‌ها دارد؟
محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، در این نشست مدعی شده در صورت پیروزی مردم یمن، آل‌سعود دچار فروپاشی خواهد شد و آیت‌الله اختری دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت نیز گفته مردم یمن با پشتیبانی خیرین، آل سعود را به ذلت می‌نشاند.
ظریف در حالی کنار نمایندگان انصارالله یمن می‌نشیند و خواستار حمایت از این کشور در جنگ با عربستان می‌شود که پیش از این در نشست خبری «گرامی‌داشت هفتادمین سال روابط و دوستی ایران و پاکستان» در موسسه مطالعات راهبردی اسلام‌آباد در پاسخ به پرسشی در مورد روابط ایران و عربستان گفته بود: «اگر روزی عربستان سعودی با هرگونه تجاوز خارجی مواجه شود، ایران نخستین کشور است که برای کمک به این کشور وارد عمل می‌شود».
ظریف حمایت از یمن را وظیفه همه می‌داند بی آنکه پاسخ دهد چه نوع حمایتی مدنظر است، آیا تشکیل جلسه با یک طرف و سخن از فروپاشی طرف دیگر، نوع حمایتی است که دنبال می‌کند یا حمایت دیپلماتیک، قانونی و مطابق با عرف بین‌الملل؟
آیا ایستادن کنار یمن، توانمند سازی مبارزان یمنی و وعده پیروزی سر دادن، به منزله مداخله ایران در جنگ یمن و عربستان نیست؟
معاهده عدم تعارض و مداخله در جنگ
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران روز پنجم خرداد در بغداد و در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با وزیر امور خارجه عراق، پیشنهاد کرده بود کشورهای منطقه خلیج فارس «پیمان عدم تجاوز» امضاء کنند و اعلام کرده بود جمهوری اسلامی خواستار ایجاد روابط متوازن با همسایگان خود در خلیج فارس است.
کمتر از ده روز پس از ارائه این پیشنهاد، ظریف در نشستی شرکت می‌کند که یک طرف جنگ در آن حضور دارد و در آن از فروپاشی آل‌سعود سخن گفته می‌شود. حال آنکه انتظار می‌رود پیشنهاد کننده طرح «معاهده عدم تعارض» علاوه بر ارائه پیشنهاد، خود در اجرای آن پیش‌قدم باشد تا با نشان دادن حسن نیت، دیگران را به الحاق، به چنین معاهده‌ای تشویق کند.
معاهده عدم تعرض به معاهده بین دو یا چند کشور گفته می‌شود که در آن طرفین معاهده متعهد می‌شود در عملیات‌های نظامی علیه یکدیگر شرکت نکنند. حال آنکه دعوت از نمایندگان یک طرف جنگ به ایران و اعلام حمایت رسمی از آنها و توانمند سازی آنها، به منزله مداخله در جنگ به نفع یک طرف و به ضرر طرف مقابل و نقض پیمان عدم تعرض است.
این اقدام همچنین در تناقض آشکار با برنامه انتخاباتی حسن روحانی در حوزه سیاست خارجی است. حسن روحانی تنش در رابطه با عربستان را خواست اسرائیل و یکی از مهم‌ترین چالش‌های سیاست خارجی ایران عنوان کرده و وعده حل آن را داده بود:
اولين هدف، كاهش سطح تنش و جلوگيري از هرگونه درگيري احتمالي ميان دو كشور (ایران-عربستان) است و در مراحل بعدي بايد وارد فاز اعتماد سازي و مشاركت بر اساس مدل برد-برد شد. در اين زمينه بايد با اتكا به نظرات دقيق كارشناسي و با استفاده از يك مدل واقع‌گرايانه و عملياتي به توافق و موازنه با عربستان دست يافت. جمهوري اسلامي ايران بايد از هرگونه سياستي كه موجب اجماع بيشتر ميان اعضاي شوراي همكاري خليج فارس عليه خود شود پرهيز نمايد. استراتژي ايران بايد بر همكاري و مذاكره با تك تك كشورهاي خليج فارس قرار گرفته و از مواجهه با شوراي همكاري به عنوان يك كل اجتناب گردد. مسلم اين است كه برجام و سياست تنش‌زدايي با قدرت‌هاي بزرگ بدون طراحي و اعمال سياست سازنده و هم گرايانه در سطح منطقه‌اي به نتيجه مطلوب نخواهد رسيد. از اين رو مديريت بحران جاري در روابط منطقه اي نياز فوري براي سياست خارجي كشور به شمار مي‌آيد.
با این حساب اقدام محمد جواد ظریف نقطه مقابل وعده حسن روحانی در انتخابات ۱۳۹۶به نظر می‌رسد. یعنی وزارت امور خارجه به جای تلاش برای تحقق برنامه‌های حسن روحانی نه تنها تنش موجود میان ایران و عربستان را کاهش نداده، بلکه با شرکت در جلساتی همچون «نشست ستاد پشتیبانی مردمی یمن» سطح تنش را افزایش و احتمال رویارویی با عربستان را شدت می‌بخشد.
