آیا ادعای روحانی درباره احیای دریاچه ارومیه درست است؟

حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران، بیست‌ودوم بهمن ۱۳۹۷، در مراسم چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب در تهران گفته است:

اگر دریاچه ارومیه احیاء نشده بود ۱۴ میلیون نفر در غرب کشور امروز آواره بودند و صنعت، کشاورزی و زندگی آنان مختل شده بود.

ساختار جمله به گونه‌ای است که نشان می‌دهد رییس جمهوری ایران کار احیای دریاچه ارومیه را تمام شده می‌داند و به عنوان یک دستاورد روی آن تاکید کرده و می‌گوید، اگر ما این کار را نمی‌کردیم چه اتفاقی می‌افتاد. بخش دوم این جمله قابل درستی‌سنجی نیست و بستگی به آن دارد که دایره تاثیر خشکیدگی دریاچه ارومیه را چگونه تفسیر و تحلیل کنیم. اما می‌توان با استناد به فکت‌های معتبر و رسمی، صحت و سقم ادعای احیای دریاچه ارومیه را به طور قطع بررسی کرد.

برای بررسی این موضوع، تلاش کردیم تا از طریق منابع نزدیک به رییس‌جمهوری ایران درباره منبع آمار گفته شده سوال کنیم که تا این لحظه به سوالات ما پاسخی داده نشده است.

بنابراین خود دست به کار شدیم تا صحت و سقم ماجرا را بر اساس فکت‌ها و شواهد موجود بررسی کنیم.

«جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه» یکی از وعده‌های حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ است. این وعده آخرین بار در فروردین ماه ۱۳۹۷ به‌روزرسانی شده و به استناد داده‌های موجود در وضعیت «محقق نشده» قرار دارد، با این همه در هفته‌های اخیر برخی مقامات دولتی مدعی شده‌اند دریاچه ارومیه از خطر خشکیدگی نجات پیدا کرده است.

از جمله عیسی کلانتری، رییس سازمان محیط زیست روز سیزدهم بهمن در یک برنامه رادیویی اعلام کرد: «حق‌آبه دریاچه ارومیه به آن بازگشت و تاکنون هزینه زیادی شده است و خوشبختانه دریاچه ارومیه از خشک شدن نجات پیدا کرد و حدود ۳۰ سانتیمتر بیشتر از گذشته آب دارد».

حدود ۲۰ روز پیش‌تر هم مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه به خبرگزاری ایسنا گفته بود دریاچه ارومیه دیگر نمی‌خشکد. به گفته فرهاد سرخوش «تراز فعلی دریاچه ارومیه 1270.61 است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۱ سانتی متر افزایش داشته است. وسعت فعلی دریاچه ارومیه 2127.77 کیلومتر مربع است؛ وسعت دریاچه ارومیه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 368 کیلومتر مربع افزایش داشته است».

اما برای بررسی صحت مطالب و ادعاهای گم‌شده باید سری به اطلاعات و دیتاهای موجود زد.

نمودار زیر از روی سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه دفتر استانی آذربایجان غربی برداشته شده که تا تغییرات تراز آب دریاچه را از مهرماه ۱۳۹۲ تا آذر ۱۳۹۷ نشان می‌دهد.

منحنی بنفش وضعیت تراز آب دریاچه را از ابتدای پاییز امسال نشان می‌دهد. منحنی قرمز مربوط به سال آبی ۹۶-۹۵ است. رکورد نمودار بالا مربوط به دو ماه اردیبهشت تا تیر ۱۳۹۵ است که تراز آب دریاچه بالاتر از ۱۲۷۱ متر است و به محدوده ۱۲۷۱/۲۰ نزدیک شده است. این تراز هنوز ۳ متر کمتر از تراز اکولوژیک دریاچه و نقطه قطعی بازگشت حیات است.

آن طور که از نمودار پیدا است تراز آب دریاچه در ابتدای آذر ماه حدوده ۱۲۷۰/۲۰ سانتی‌متر بوده که به گفته مسئولان ستاد در دی ماه ۴۰ سانتی‌متر بیشتر هم شده است.

منحنی زیر روند زمانی احیای دریاچه است. که عینا از سایت رسمی ستاد برداشته شده است.

بر اساس این برنامه زمانی دریاچه ارومیه باید در حال حاضر در مرحله احیا و در محدوده تراز ۱۲۷۲ قرار داشته باشد که این طور نیست. اما اگر وضعیت تراز آب دریاچه را با محور عمودی برنامه زمانی مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم هنوز دریاچه ارومیه در وضعیت تثبیت هم قرار ندارد.

جمع‌بندی

صرف نظر از اقداماتی که در ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر انجام شده و پیشرفت پروژه‌های اجرایی و مطالعاتی احیای دریاچه، آنچه مسلم است طرح احیای دریاچه ارومیه هنوز وارد مرحله تثبیت هم نشده چه برسد اینکه آن را احیا شده تلقی کنیم. تراز آب دریاچه در بالاترین سطح ۶ سال گذشته، ۴ متر با سطح اکولوژیک (احیای قطعی) فاصله دارد. برای اینکه بتوانیم تصور نسبی از ۴ متر اختلاف تراز داشته باشیم باید بگوییم که کل اختلاف تراز آب دریاچه در بدترین وضعیت و بهترین وضعیت ۶ سال گذشته حدود یک متر بوده است.

تردیدی نیست که روند تصاعدی خشکیدگی دریاچه که از سال ۱۳۷۶ آغاز شده بود متوقف شده، اما در عین حال بعد از سال ۱۳۹۲ نشانه‌ای از احیا و بهبود اوضاع دیده نمی‌شود.

بر خلاف گفته روحانی، دریاچه ارومیه هنوز احیا نشده و تا رسیدن به وضعیت احیا فاصله زیادی دارد، همین الان هم نشانه‌های بحران زیست‌محیطی دریاچه مثل ریزگردها کاملا آشکار است، چنانکه اجرای طرح‌های مثل گیاه‌کاری و مالچ‌پاشی قسمت‌های خشکیده دریاچه در دستور کار ستاد قرار دارد. از سوی دیگر برخی مقام‌های رسمی نسبت به احتمال تشدید بحران‌ در منطقه هشدار می‌دهند، چنانکه داوود پرهیزگار، رییس اداره هواشناسی ایران، دو هفته پیش از بیست و دوم بهمن در یک نشست خبری گفته بود: «امکان تبدیل شدن دریاچه ارومیه به یک چشمه گرده نمکی که بسیار خطرناک‌تر از گرد و خاک است، وجود دارد و اگر این گرد نمک بلند شود، باغات اطراف آن را از بین می‌برد».

تردیدی نیست که فرض پایه گفته حسن روحانی که «اگر دریاچه ارومیه احیاء نشده بود…» کاملا اشتباه و غلط است، چرا که دریاچه هنوز احیا نشده و حتی نزدیک به وضعیت احیا هم نیست. صرفا  روند خشکیدگی آن متوقف شده، در حالی که هنوز احتمال وقوع بحران‌های زیست‌محیطی در منطقه وجود دارد.

با این حساب این ادعای رییس‌جمهوری ایران نادرست و مغایر با فکت‌های معتبر و رسمی است.