روحانی و بحران گوشت
حتی بدبین‌ترین افراد هم تصور نمی‌کردند یک سال ۹ ماه پس از انتخابات سال ۱۳۹۶، کار دولت حسن روحانی به آنجا برسد که بحران و چالش «گوشت»، یکی از جدی‌ترین چالش‌های پیش روی دولت باشد؛ دولتی که به نظر می‌رسید با اعتماد به نفس از موفقیت‌های نسبی دولت یازدهم در مهار تورم و رکود اقتصادی، خود را برای رویارویی با ابر چالش‌های اقتصادی و اجتماعی آماده کرده است. اما حسن روحانی در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود نه‌تنها به ابرچالش‌های اقتصادی و زیست‌محیطی نرسید، بلکه روز به روز عرصه را بر خود و جامعه تنگ‌تر و تنگ‌تر دید. تا آنجا که در آستانه چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی، اصلی‌ترین و عریان‌ترین چالش ایران، تامین مواد غذایی و مشکلات مردم برای دسترسی به غذا است.
تصویر خبر یک صفحه اول سایت رسمی هیات دولت روز چهارشنبه ۱۷ بهمن ۱۳۹۷
پیش‌تر روحانی‌سنج در گزارش مفصلی به بررسی ابعاد فقر مطلق در سال ۱۳۹۵ پرداخته بود. دو سال پیش در شرایط نسبتا پایدار سال ۱۳۹۵ جمعیت فقر مطلق در ایران با استاندارد توانایی تامین غذای کافی، بالغ بر ۱۳ میلیون نفر برآورد شده بود؛ وضعیت بحرانی ماه‌های اخیر، اصلا با دو سال پیش قابل مقایسه نیست. شوک تورمی و افزایش چشمگیر قیمت مواد غذایی از یک‌سو و رکود سنگینی که بر اقتصاد ایران سایه افکنده، حتما منجر به افزایش تصاعدی جمعیت فقر مطلق می‌شود؛ چه‌بسا امروز تعداد کسانی که از عهده تامین غذای کافی برنمی‌آیند، دو یا حتی سه برابر کسانی باشد که دو سال پیش در چنین وضعیتی قرار داشتند.
تورم مواد غذایی
آمارهایی که در حال حاضر مرکز آمار ایران به عنوان تنها متولی ارائه آمار تورم منتشر می‌کند، در گیر و دار تورم سهمگین ماه‌های اخیر، بیش از هر چیز دسترسی به مواد غذایی برای مردم ایران سخت‌تر شده است. این حجم آسیب اجتماعی تورم را بیش از زمانی می‌کند که پیش از روی کار آمدن روحانی، موج سهمگین تورم ایران را در نوردید. ایران در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ هم تجربه مشابهی داشت، اما دقت در جزییات نشان می‌دهد که آثار ویران‌گر توم اخیر شاید بیش از قبل باشد. این بار نه افزایش قیمت مسکن، بلکه افزایش قیمت مواد غذایی است که شاخص بهای سایر کالاها در سبد خانوار به دنبال خود می‌کشد و این بار نه فقط مساله دهک‌های کم‌درآمد، بلکه طبقه متوسط هم دسترسی به مواد غذایی است.
گوشت و مواد غذایی رسما چقدر گران شده است؟
آخرین آمارهای رسمی تورم در دی ماه ۱۳۹۷ حکایت از آن دارند که در حالی که میزان تورم یک ساله کل سبد خانوار نزدیک ۴۰ درصد بوده، قیمت مواد غذایی خوراکی و آشامیدنی به طور متوسط ۵۶ درصد گران‌تر شده است. در این میان قیمت گوشت و فرآورده‌های گوشتی حدود ۷۷ درصد گران‌تر شده است.
اگر افزایش قیمت‌ها را به نسبت متوسط سال ۱۳۹۵ حساب کنیم متوجه می‌شویم که در فاصله کمتر از دو سال، هزینه تامین مواد غذایی ۸۰درصد و به طور مشخص گوشت و فراورده‌های گوشتی بیش از دو برابر گران‌تر شده است.
سهم مواد غذایی از سبد خانوار حدود ۲۷درصد و سهم گوشت و فراورده‌هایی گوشتی حدود ۶درصد متوسط سبد خانوار در محاسبه نرخ تورم است.
گزارش مرکز آمار از متوسط قیمت مواد غذایی مناطق شهری در دی ماه ۱۳۹۷ حاکی از آن است که متوسط قیمت گوشت گوسفند در برخی مناطق به حدود ۷۶ هزار تومان و گوشت گاو و گوساله به حدود ۷۳ هزار تومان رسیده است، اما متوسط قیمت در کل کشور چیزی در حدود ۴۱ هزار تومان برای گوشت گوسفند و ۳۹ هزار تومان برای گوشت گاو و گوساله محاسبه شده است.
این نقل آمارهای رسمی و میانگین قیمت‌هایی است که آمار بگیران مرکز آمار ایران در دی ماه ۱۳۹۷ در مناطق شهری کل کشور جمع‌آوری کرده‌اند.
بحران تولید و قاچاق گوشت چطور بالا گرفته است؟
از سوی دیگر گزارش‌ها در ایران حکایت از آن دارند که هم میزان تولید گوشت در ایران کاهش یافته و هم با توجه به اختلاف قیمت، قاچاق گوشت در ایران افزایش یافته است. یعنی یکی از عوامل تورم علاوه بر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها تحت تاثیر عوامل اقتصادی، کاهش عرضه نیز به افزایش قیمت گوشت در ایران دامن زده است.
مرکز آمار ایران روز ۱۵ بهمن ماه گزارش آمار کشتار دام کشتارگاه‌های کشور را در پاییز ۱۳۹۷ منتشر کرد که این گزارش نشان می‌داد تولید انواع گوشت در ایران ۲۰ درصد کاهش یافته و از ۱۰۴ هزار تن در پاییز پارسال به حدود ۸۰ هزار تن در پاییز ۱۳۹۷ رسیده است.
از سوی دیگر گزارش‌های رسانه‌ای نشان از آن دارد با توجه به نوسان شدید قیمت گوشت در مناطق مختلف کشور و همین‌طور اختلاف قیمت گوشت در داخل و خارج باعث شده تا بازار واسطه‌گری و قاچاق داغ شود. از یک سو معاون وزارت جهاد کشاورزی خروج و قاچاق دام از مرزهای غربی را عامل گرانی گوشت می‌داند، از سوی دیگر فرمانده مرزبانی از مقابله جدی با قاچاق دام در مرزها خبر می‌دهد، از آن سو سازمان تعزیرات از تشکیل پرونده‌های پرشمار خبر می‌دهد.
کار دولت دوم روحانی به کجا رسیده و می‌رسد؟
آنچه مسلم است بحران در ایران بالا گرفته است. همزمان با سقوط شاخص تولید شاخص تورم همچنان در حال اوج‌گیری است. اثرات سقوط اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۷ به ملموس‌ترین شکل ممکن و به شکل کمبود و گرانی مواد غذایی مثل گوشت آشکار شده است.
شاید تا دو سال پیش تصور عمومی این بود که دغدغه حسن روحانی در دور دوم ریاست جمهوری، حل و فصل ابرچالش‌های بزرگ -از بحران بانکی و ساماندهی اشتغال گرفته تا محیط زیست- خواهد بود، اما امروز حتی نمی‌توان با خوش‌بینی به راه‌حل‌های دولت برای مهار بحران غذا و حل و فصل گرانی و کمبود گوشت خوش‌بین بود. باید منتظر ماند و دید در ماه‌های آینده چه سرنوشتی در انتظار اقتصاد ایران و دولتی است که در بحرانی‌ترین اوضاع مسئولیت اداره اقتصاد و پاسخگویی به نیازهای عمومی را بر عهده گرفته است.
عکس: محمدرضا نظمی/ خبرگزاری مهر
