درستی‌سنجی گفته‌های حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد
درستی‌سنجی گفته‌های حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد
حسن روحانی روز سه‌شنبه ۴ مهر ۱۳۹۷، در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی کرد. بخش‌هایی از سخنرانی رییس‌جمهوری ایران را که قابل درستی‌سنجی بودند، انتخاب و بررسی کردیم.
۱- بر پایه دوازده گزارش متوالیِ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران تا به امروز به کلیه تعهدات خود پایبند بوده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ۲۶ دی ۱۳۹۴ (روز اجرایی شدن برجام) تا امروز ۱۳ گزارش به شورای امنیت درباره پایبندی ایران به برجام ارائه کرده است. بعد از گزارش اول که مقدماتی است، در بقیه گزارش‌ها پایبندی ایران به برجام تایید شده‌اند.
گزارش اول (۱۶ ژانویه ۲۰۱۶)، گزارش دوم (۲۶ فوریه ۲۰۱۶)، گزارش سوم (۲۷ مه ۲۰۱۶)، گزارش چهارم (۸ سپتامبر ۲۰۱۶)، گزارش پنجم (۹ نوامبر ۲۰۱۶)، گزارش ششم (۶ دسامبر ۲۰۱۶)، گزارش هفتم (۲۴ فوریه ۲۰۱۷)، گزارش هشتم (۲ ژوئن ۲۰۱۷)، گزارش نهم (۳۱ اوت ۲۰۱۷)، گزارش دهم (۱۳ نوامبر ۲۰۱۷)، گزارش یازدهم (۲۲ فوریه ۲۰۱۸)، گزارش دوازدهم (۲۴ مه ۲۰۱۸)، گزارش سیزدهم (۳۰ اوت ۲۰۱۸)
بنابراین این بخش از گفته‌های حسن روحانی «درست» است.
۲- آمریکا از همان ابتدا به اجرای تعهداتش وفادار نماند، متعاقباً دولت فعلی آمریکا به بهانه‌های واهی با نقض تعهدات خود، از این توافق خارج شد.
مقامات ایران، از جمله آیت‌الله خامنه‌ای بارها مدعی شده‌اند که پیش از ترامپ و در زمان اوباما هم ایالات متحده آمریکا بدعهدی کرده و به تعهداتش پایبند نبوده است.
در پاره‌ای موارد، مقامات دولتی هم از جمله محمدجواد ظریف، وزیر خارجه هم مدعی شدند که آمریکا در برجام کارشکنی کرده است. یا به عنوان نمونه می‌توان به این گفته رییس پیشین بانک مرکزی اشاره کرد که اواخر فروردین ۹۵ (۳ ماه بعد از اجرایی شدن برجام) گفت «تقریبا چیزی از برجام نصیب ایران نشده است».
۱۱ ماه بعد از اجرایی شدن برجام، تحریم‌های ۱۰ ساله (آیسا) بدون امضای رئیس‌جمهوری آمریکا و با تصویب کنگره آمریکا در آذر ۹۵ تبدیل به قانون شدند. رهبر ایران پیش از آن هشدار داده بود: «دولت کنونی آمریکا در قضیه توافق هسته‌ای تخلف‌های متعددی تا الان انجام داده است، تازه‌ترینش تمدید تحریم ۱۰ساله است، اگر این تحریم بشود، قطعا نقض برجام است و بدانند قطعا جمهوری اسلامی در برابر آن واکنش نشان خواهد داد».
حتی پس از تصویب این قانون حسن روحانی به وزیر خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی دستور داد تا با موارد «نقض برجام» مقابله کنند.
با این همه در اسناد رسمی هیچ اشاره‌ای از نقض برجام از سوی آمریکا دیده نمی‌شود.
کمیسیون مشترک برجام در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۵ به درخواست ایران تشکیل جلسه داد، اما در بیانیه‌ای که بعد از جلسه منتشر شد تنها به این نکته بسنده شده که ایالات متحده تضمین کرده که تحریم‌های جدید روی برجام اثری نگذارد.
وزارت امور خارجه ایران نیز در چهارمین گزارش رسمی خود که در تاریخ ۲۸ آذر ۱۳۹۵ منتشر شد به صراحت اعلام کرد: «تمامی تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای که می‌بایستی وفق مفاد برجام از روز اجرایی شدن آن رفع می‌گردید، مرتفع شده‌اند». در این گزارش همچنین به برگزاری جلسه کمیسیون مشترک برجام بعد از آیسا و تاکید بر رفع تحریم‌های مقرر شده در برجام اشاره شده است.در این گزارش مانند گزارش‌های قبلی از محدودیت‌های «گروه ویژه اقدام مالی» و قوانین مرتبط با پولشویی صحبت شده است که خارج از چارچوب برجام، باعث محدودیت برای ارتباط مالی و بانکی ایران بعد از برجام شده است.
با این حساب می‌توان گفت بر پایه گزارش‌های رسمی، دولت آمریکا دست کم در زمان اوباما به تعهدات خود نسبت به برجام پایبند بوده است. علی‌رغم اینکه مقام‌های ایرانی، بارها به بدعهدی و نقض عهد آمریکایی‌ها صحبت کرده‌اند، اما وزارت خارجه ایران ۳ روز پیش از آغاز ریاست جمهوری ترامپ رسما به این سوال که «آیا همه موانع و محدودیت‌های گسترده ناشی از تحریم‌های هسته‌ای برداشته شده است؟» پاسخ «مثبت» داده و رسما اعلام کرده است: «تمامی تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای که می‌بایستی وفق مفاد برجام از روز اجرایی شدن آن رفع می‌گردید، مرتفع شده‌اند و هیچ یک از دستگاه‌های اجرایی کشور مانعی که قرار بوده است برجام رفع کرده باشد و هنوز با آن مواجه باشند، را گزارش نکرده‌اند».
با این حساب این بخش از گفته حسن روحانی «نادرست» است.
۳- جنگ اقتصادی که آمریکا تحت عنوان تحریم‌های تازه، آغاز کرده نه تنها مردم ایران را هدف قرار داده، بلکه آثار زیان‌باری برای مردم کشورهای دیگر داشته و در روند تجارت جهانی، اِخلال کرده است.
این گفته رئیس‌جمهوری ایران «نادرست» است.
بر اساس اطلاعات موجود در پروفایل ایران در سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD)، حجم صادرات ایران (با احتساب نفت) ۹۲ میلیارد دلار و واردات ایران ۴۷ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که بر اساس آخرین گزارش سازمان تجارت جهانی، حجم تجارت بین‌المللی در سال ۲۰۱۶، به ۱۱ تریلیون دلار (۱۱هزار میلیارد دلار) رسیده است.
با این حساب سهم ایران از تجارت جهانی با در نظر گرفتن سهم نفت ۰/۸ درصد است. اگر فرض کنیم تحریم‌ها نیمی از تجارت خارجی ایران را مختل کند، کل حجم اخلال در روند تجارت جهانی حدود چهار دهم درصد خواهد بود که نمی‌توان آن را در روند تجارت جهانی زیان‌بار توصیف کرد.
تحریم‌های ایالات متحده، قطعا برای شرکت‌های خارجی که با ایران سر و کار داشته‌اند، ضرر و زیان به همراه دارد، همچنین افزایش احتمالی قیمت نفت می‌تواند اقتصاد جهان را برای مدتی محدود تحت تاثیر قرار دهد، اما به طور قطع تاثیر چندانی بر روند تجارت جهانی ندارد.
۴- اسراییل با داشتن زرادخانه هسته‌ای، دیگران را به نابودی با سلاح هسته‌ای تهدید می‌کند.
این بخش از گفته‌های حسن روحانی «نیمه‌درست» است.
گفته‌های ماه پیش بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل طی مراسمی در نیروگاه هسته‌ای دیمونا، از سوی ایران تهدید هسته‌ای قلمداد شد.
نتانیاهو، هفتم شهریور امسال، با اشاره به تهدید منطقه از سوی ایران گفت: «کسی که ما را تهدید به نابودی می‌کند خود در خطر نابودی قرار خواهد گرفت… دشمنان اسراییل به خوبی می‌دانند اسراییل قادر به چه کارهایی است».
مقامات ایران و بعضی رسانه‌های مخالف اسراییل این گفته نتانیاهو را تهدید ضمنی ایران به استفاده از سلاح هسته‌ای دانستند. جواد ظریف به این گفته‌ها در توییتر واکنش نشان داد و نوشت: «ایران کشوری بدون سلاح هسته‌ای از سوی یک جنگ‌طلب، در یک کارخانه ساخت سلاح هسته‌ای تهدید می‌شود».
در گذشته نیز برخی گفته‌های مقام‌های اسراییلی به طور ضمنی تهدید هسته‌ای علیه ایران تلقی شده بود.
موشه یلعون، وزیر دفاع اسراییل در یک سخنرانی که در روز ۵ مه ۲۰۱۵ (۱۵ اردیبهشت ۹۴) در مرکز قانون اسراییل ایراد شد، بدون اشاره مستقیم به ایران، به نقل از ترومن، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا از حمله اتمی آمریکا به هیروشیما و ناکازاکی به عنوان یک اقدام اخلاقی یاد کرد که منجر به پایان جنگ شد. او گفت در صورت لزوم اسراییل نیز می‌تواند این کار را انجام دهد که البته الان موقعش نیست.
به گفته رسانه‌های اسراییلی، ایران این گفته‌ها را به عنوان تهدید اتمی ایران تلقی کرده و آن را به شورای امنیت گزارش کرده است.
این گفته‌های وزیر دفاع اسراییل را نمی‌توان تهدید قطعی فرض کرد اما با توجه به محل سخنرانی و سابقه و زمینه استفاده از کلماتی مثل نابودی، می‌توان علت این خوانش را از حرف‌های نخست‌وزیر اسراییل پی برد. در گذشته نیز صحبت‌های مشابه محمود احمدی‌نژاد درباره نابودی قریب‌الوقوع اسراییل حمل بر تهدید هسته‌ای شد.
اسراییل هیچگاه به طور رسمی تایید نکرده که صاحب سلاح هسته‌ای است. در این باره رسما ابهام وجود دارد، اما در عرصه غیر رسمی و نزد کارشناسان تقریبا تردیدی در دسترسی اسراییل به سلاح هسته‌ای وجود ندارد. واشنگتن پست ۳ سال پیش ادعایی از محمد جواد ظریف را درستی‌سنجی کرد که گفته بود: اسراییل ۴۰۰ سلاح اتمی دارد. این روزنامه عدد ۴۰۰ سلاح را اغراق شده دانسته بود و بر پایه شواهد و قرائن ۴۰۰ سلاح را بیش از ۲ برابر برآوردها از توانایی نظامی و هسته‌ای اسراییل دانسته بود.
۵- ما با القاعده و طالبان می‌جنگیدیم قبل از آنکه به نیویورک حمله شود.
این گفته روحانی را با ارفاق می‌توان «درست» دانست. اگرچه ایران و طالبان هیچ‌وقت مستقیما وارد جنگ نظامی نشدند، اما جمهوری اسلامی همواره از نیروهای مجاهد افغان و ائتلاف شمال در مبارزه با طالبان حمایت کرد. سال ۱۳۷۷، بعد از کشته شدن ۱۰ دیپلمات و یک روزنامه‌نگار ایرانی و به اسارت درآمدن برخی کارمندان کنسول‌گری ایران به دست نیروهای طالبان در مزار شریف، تنش‌ها بین جمهوری اسلامی و طالبان بالا گرفت تا جایی که ایران بیش از ۲۰۰ هزار نیروی نظامی را در مرز با افغانستان مستقر کرد. این تنش به حمله نظامی منجر نشد و با میانجی‌گری سازمان ملل متحد و آزاد شدن گروگان‌‌ها خاتمه یافت.
از سوی دیگر روابط ایران و القاعده نیز همواره در هاله‌ای از ابهام قرار داشته. با این همه هیچ نشانه‌ای قطعی از روابط ایران و القاعده تا پیش از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ وجود ندارد.
در سال ۲۰۰۳ روزنامه واشنگتن پست مقاله‌ای منتشر کرد که در آن از روابط یکی از نظامیان عالی‌رتبه ایرانی (سردار احمد وحیدی) با ایمن‌الظواهری از سران القاعده خبر می‌داد.
با این همه گفته شده برخی اسناد کشف شده در مخفیگاه بن‌لادن حکایت از روابط خصمانه القاعده با ایران داشته‌اند.
