آیا نوسان قیمت ارز در ایران براساس «یک قاعده‌‌ کلی» است؟

حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران در گزارش صد روزه عملکرد خود در توضیحاتی درباره نوسان‌های بازار ارز مدعی شد: «در مقطعی از سال جاری به‌خاطر شایعاتی که ایجاد شد، رشدی غیرقابل پیش‌بینی در بازار ایجاد شد که مقدار متعادل شد، اما در عین حال همه ساله در این فصل طبق آمار در آذر و دی، با افزایش قیمت ارز مواجه‌ایم که در بهمن و اسفند پایین می‌آید، امسال هم از آن قاعده کلی مستثنی نیست.»

او در عین حال گفت: نرخ ارز، در طول دولت یازدهم به طور متوسط اگر ۴ سال را حساب کنیم، رقم خیلی بالایی نبود و بانک مرکزی اعلام کرده که حدود ۵ الی ۶ درصد به طور متوسط در طول ۴ سال افزایش قیمت ارز داشتیم.

بررسی ادعا

برای بررسی این ادعا از آخر به اول شروع کردیم. اول، آمار متوسط سالانه نرخ ارز آزاد را طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ از بانک اطلاعات سری‌های زمانی بانک مرکزی درآوردیم. متوسط نرخ ارز طی ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۶ را هم از روی کتاب «گزارش صد روزه» (به نقل از بانک مرکزی) برداشتیم. جدول زیر نشان می‌دهد ادعای حسن روحانی در مورد شیب ۵ تا ۶ درصدی نرخ ارز، بعد از سال ۱۳۹۳ درست است.

در ادامه سراغ ادعای اصلی رفتیم تا ببینیم «قاعده کلی» که رییس‌جمهوری ایران به آن اشاره می‌کند، آیا در یک دوره ۱۵ ساله مصداق دارد یا نه؟

بر اساس آمارهای بانک مرکزی، قیمت متوسط ماهانه ارز را بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵ آماده کردیم تا ضمن بررسی نوسان‌ قیمت ارز در هر سال، ببینیم آیا نشانی از رفتار مشابه ماهیانه وجود دارد که بتوان آن را به قاعده‌ای کلی تعبیر کرد.

نمودار زیر نوسان قیمت ماهانه ارز را طی ۱۵ سال گذشته نشان می‌دهد.

این نمودارها نشان می‌دهد، از مجموع ۱۵ سال، تنها ۴ سال (۱۳۹۵، ۱۳۹۴، ۱۳۹۳، ۱۳۸۸) بازار ارز رفتاری مشابه در ۴ ماه آخر سال دارد. یعنی نرخ ارز طی ماه‌های آذر و دی شیب صعودی دارد و در دو ماه پایانی سال جهت نمودار نزولی می‌شود. ۳ سال دیگر (۱۳۹۱، ۱۳۸۳،۱۳۸۰)  را نیز می‌توان با کمی جزو سال‌هایی به حساب آورد که اگرچه دقیقا منطبق بر مدل ادعایی حسن روحانی نیست، اما با کمی اختلاف، می‌توان نشانه‌هایی از رفتار مشابه بازار ارز در ماه‌های پایانی سال پیداکرد.

اما این مدل مصداقی در در باقی سال‌ها ندارد.

جدول کلی و بقیه نمودارهای باقی سال نیز در این (لینک) قابل دسترسی و مشاهده است.

جمع‌بندی

بررسی‌های ما نشان می‌دهد، آنچه حسن روحانی از آن به عنوان قاعده کلی یاد کرده در بیش از نیمی از ۱۵ سال گذشته مطلقا صادق نبوده است. اگر چه این مدل در ۳ سال گذشته برقرار بوده و نرخ ارز در ماه‌های آذر و دی ماه افزایش و سپس در بهمن و اسفند کاهش یافته، اما اطلاق «قاعده کلی» به رفتار ۳ ساله، اطلاق درستی نیست.

با این اوصاف ما این گفته حسن روحانی را که «طبق یک قاعده کلی قیمت ارز در آذر و دی بالا می‌رود و در بهمن و اسفند پایین می‌آید» نادرست ارزیابی می‌کنیم.