بخت‌های سیاست خارجیِ دولت روحانی پس از برجام
با رفع تحریم‌ها، دولت روحانی در حوزه سیاست خارجی، از امکانات و موقعیت جدیدی برخوردار می‌شود که می تواند نقش و موقعیت بین‌المللی ایران را ارتقا ببخشد. پس از رفع تحریم‌ها، به نظر می‌رسد که نشانه‌هایی از بروز چند عنصر جدید در سیاست خارجی ایران به چشم می‌خورد:
الف – ارتقای نقش ایران در حل منازعات منطقه‌ای و مذاکرات چندجانبه
با حل بحران هسته‌ای، اروپا و آمریکا با دستان بازتری می‌توانند در حل منازعات منطقه‌ای یا همکاری‌های چندجانبه از ایران دعوت به عمل بیاورند.
عدم دعوت از ایران در مذاکرات مربوط به آینده سوریه یکی از نمونه‌های بارز پیشین است. ایران به مدت چند سال به علت مخالفت عربستان و قطر و علی‌رغم نظرات کارشناسان درباره نقش تاثیرگذار ایران در تحولات سوریه، به این مذاکرات دعوت نمی‌شد. آمریکا نیز تسلیم نظرات کشورهای محافظه‌کار عرب شده بود و به همین دلیل آن مذاکرات راه به جایی نبردند. تنها پس از امضای برجام بود که با فشار اروپا و آمریکا، ایران برای نخستین بار به مذاکرات چند جانبه پیرامون سوریه دعوت شد.
حالا به نظر می‌رسد این سیاست راهبردی در مورد منازعات منطقه‌ای، بیش از پیش عملی شود و چنین تحولی، در تغییر تصویر دیپلماتیک ایران، موثر واقع خواهد شد. آمریکا هنوز ایران را جزو کشورهای حامی تروریسم می‌داند و همچنان معتقد است سیاست‌های ایران در لبنان، فلسطین و یمن مخرب و غیرسازنده است. با این حال، نفوذ ایران و برخی مناطق تهدیدهای مشترک در منطقه، احتمالا زمینه را برای همگرایی میان ایران و غرب فراهم خواهد کرد.
ب- رشد همکاری‌های ویژه برای مقابله با داعش
ایران از لحاظ جغرافیایی در معرض تهدید نوع ویژه‌ای از تروریسم رو به رشد قرار دارد که با افراط‌گرایی سنی گره خورده است. از جنبه مذهبی نیز داعش، ایران را دشمن خود می‌داند. از این رو زمینه و شرایط لازم برای همکاری ایران و غرب در این حوزه خاص فراهم شده است. تحقق این ارتباط، از جنبه راهبردی تغییرات مهمی را در منطقه به وجود خواهد آورد.
ج – نقش پررنگ‌تر ایران در نظم آینده منطقه‌ای
با توجه به تغییراتی که در همه کشورهای منطقه در حال وقوع است و افزایش درگیری‌های منطقه‌ای، آمریکا در صدد تهیه نقشه راه جدیدی برای تنظیم نظم منطقه‌ای است. با حل بحران هسته‌ای و افزایش همکاری‌ها در مقابله با داعش و نیز بحران‌های منطقه‌ای، جایگاه ایران به عنوان یک عنصر مخل نظم منطقه‌ای می‌تواند تغییر کند.
د- تغییر تصویر ایران و افزایش همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های مختلف
پیش از این، به ویژه در دوره هشت ساله ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، رابطه ایران با غرب به یک موازنه قدرت مبدل شده بود و دو طرف سعی می‌کردند در هر حوزه‌ای همدیگر را تضعیف کنند. اما با شرایط جدید و در صورتی که ایران دوباره به سیاست‌های غرب‌ستیزانه خود روی نیاورد، دو طرف می‌توانند به سمت موازنه منافع پیش روند و روی زمینه‌های مشترک همکاری، بیشتر کار کنند. مقابله با قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان، پول‌شویی و مساعدت و رسیدگی به پناهندگان، از این جمله است.
ه– امکانات جدید ایران برای مقابله با حلقه محاصره کشورهای عربی
فضای حاصل از اجرای برجام و رفع تحریم‌ها، می‌تواند امکانات جدیدی را از منظر سیاسی و اقتصادی، به ویژه از سوی اروپا در اختیار ایران قرار می‌دهد تا از محاصره کشورهای عربی خارج شود و فضای حیاتی جدیدی را برای خود تعریف کند. این کشورها به رهبری عربستان و با استفاده از بحران هسته‌ای ایران قصد به حاشیه راندن و انزوای کامل ایران را داشتند. در صورتی بهبود رابطه ایران و غرب، ممکن است دوری جستن برخی از این کشورهای جون قطر و کویت از سیاست‌های عربستان را شاهد باشیم.
و- راه‌کارهای جدید برای کنترل تنش و افزایش زمینه‌های همکاری با آمریکا
۲۰ ماه مذاکرات مستقیم هسته‌ای، رابطه ایران و آمریکا را از نیاز به واسطه رهانید. از همین رو، این دو کشور در موارد بحرانی می‌توانند با تماس مستقیم از سوءتفاهم بیشتر جلوگیری و دیپلماسی را جانشین منازعات کنند. بحران اخیر دستگیری تفنگداران دریایی و آزادی سریع آنها، نمونه‌ای از این مدعاست.
علاوه بر این، در صورتی که نگاه‌های خصمانه بلوک‌های داخلی قدرت دو کشور غلبه نکنند و شرایط منطقه‌ای نیز مهیا شود، در گام بعدی ایران می‌تواند خروج از لیست کشورهای حامی تروریسم را از آمریکا در خواست کند. در این صورت، رفع تحریم‌های مربوط به حوزه‌های دیگر را نیز خواهیم دید. هرچند برای رسیدن به چنین توافقی هنوز راهی طولانی و ناهموار، پیش روی ایران قرار دارد.
ز- قدرت مانور بیشتر ایران در رابطه با چین و روسیه
پیش از لغو تحریم‌ها، ایران مجبور بود برای بقای خود در نظام بین‌المللی عمده تخم‌مرغ‌ها را در سبد چین و روسیه قرار دهد. این دو کشور نیز از وضعیت ایران بهره برداری کامل کرده و امتیازات فراوانی را در تنظیم قراردادهای اقتصادی، دفاعی و هسته‌ای از ایران می‌گرفتند. ایران هم راهی جز قبول این شرایط در عقد آن قراردادها نداشت. با امضای برجام، دولت‌مردان روسیه و چین، نخستین رهبرانی هستند که به ایران سفر و سعی کرده‌اند پیش از چرخش ایران به سوی غرب و دسارسی به امکانات جدید، نسبت به انعقاد قراردادهای استراتژیک جدید اقدام کنند. حال ایران از قدرت مانوری برخوردار است که پیش از این نداشت.
با شرایط جدید، روسیه که در امضای برجام مخالف تحریم تسلیحاتی ایران بود، در نخستین گام، قرارداد فروش موشک‌های ضدهوایی ۳۰۰ را که پیش از این لغو شده بود، دوباره زنده کرد. این قرارداد از جنبه دفاع ضدهوایی برای ایران بسیار بااهمیت بود.
روس‌ها همچنین پیشنهادهای بیشتری در حوزه فروش سلاح و سرمایه‌گذاری‌های نفتی به ایران دادند و رییس‌جمهور چین نیز در سفر اخیرش به ایران، پیشنهادهایی را در حوزه دفاعی و اقتصادی روی میز ایران گذاشت که پیش‌تر حاضر به مطرح کردنشان نبود.
