رفع تعلیق از ناشران؛ وعده شفاف، عملکرد غیرشفاف
با توجه به تحولات اخیر در حوزه نشر و کتاب، گروه تحقیق روحانی‌سنج وضعیتِ وعده دولت یازدهم در این خصوص را به «در حال پیگیری» تغییر می‌دهد. در یادداشت پیش رو به جنبه‌های مثبت و منفی عملکرد دولت روحانی در مسیر محقق ساختن این وعده خواهیم پرداخت:
رفع محدودیت از ناشرانی که در دولت محمود احمدی نژاد «تعلیق» شده بودند یکی از مطالبات اتحادیه ناشران بوده است. اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات نیز در چهاردهم تیر ماه ۱۳۹۲ طی نامه ای به رئیس جمهور منتخب خواهان «رفع موانع فعالیت ناشران تعلیقی و لغو امتیاز شده» و همچنین «رفع مشکل جلوگیری از شرکت برخی ناشران در نمایشگاه کتاب تهران» شد.
پاسخ این نامه را علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت حسن روحانی در نخستین هفته های آغاز وزارت خود داد و گفت: «یکی از اقداماتی که در حال حاضر انجام می شود، بررسی وضعیت ناشرانی است که در گذشته احیاناً پروانه شان لغو یا از ورود آنها به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران منع شده بود. ما این پرونده ها را بررسی می کنیم و فکر می کنم قریب به اتفاق این ناشران انشاءالله هم در نمایشگاه شرکت خواهند کرد و هم آنهایی که پروانه شان لغو شده است، اگر مشکل اساسی نداشته باشند، می توانند به کار خودشان ادامه دهند.»
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین در ۲۵ آبان ۱۳۹۲ به طور مشخص درباره یکی از این ناشران یعنی «نشر چشمه» گفت: «نشر چشمه اصلاً تعلیق نشده بود که بخواهد دوباره راه بیفتد. یکسری تصمیمات در داخل خود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره گذشته اتخاذ شده بود و بر اساس سیاست‌هایی که در گذشته وجود داشته است و چون سیاست‌های دولت جدید کاملاً متفاوت با گذشته است، ما جلوی ابلاغ این نوع احکام را گرفتیم. نشر چشمه الان دارد فعالیت می‌کند.»
«ناشران تعلیقی» به شماری از موسسات انتشاراتی گفته می شود که طی دوره هشت ساله دولت محمود احمدی نژاد و در دوره وزارت محمدحسین صفارهرندی و محمد حسینی «پروانه نشر» آنها «تعلیق» یا «لغو» شد.
در این دوره یعنی سال های ۸۴ تا ۹۲ تعدادی از ناشران از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اتهام آنچه محمدحسینی دومین وزیر ارشاد اسلامی دولت احمدی نژاد «کجروی و ترویج تفکری خاص و مضر و غلط» و «تروج فرهنگ غرب» توصیف کرد، دچار محدودیت شده و از فعالیت آنان جلوگیری شد.
این ناشران اغلب در شمار ناشران معتبری بودند که در حوزه های مختلف علوم انسانی فعالیت می کردند و رمان، داستان کوتاه، شعر و ادبیات، فلسفه ، تاریخ، سیاست، و جامعه شناسی بیشترین عناوین منتشر شده از سوی این ناشران تا پیش از تعلیق بوده است.
زمینه سازی برای برخورد و ایجاد محدودیت برای این ناشران از اوایل دهه هشتاد و در دوره دوم ریاست جمهوری محمد خاتمی از سوی نهادهای قضایی از جمله سازمان بازرسی کل کشور آغاز شد. پس از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴ سیاست های فرهنگی دولت نیز دچار تغییرات گسترده و حتی مخالف با سیاست های فرهنگی دولت پیش از آن یعنی دولت محمدخاتمی شد که از جمله سیاست های دولت محمود احمدی نژاد درباره نشر کتاب نیز شامل این تغییرات شد.
انتشارات چشمه، اختران، کتاب روشن، پیدایش، آگاه، اختران و طرح نو از جمله این ناشران بودند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از عنوان «تعلیق» و همچنین «لغو پروانه نشر» برای جلوگیری از فعالیت این ناشران استفاده کرد. به همین دلیل است که با تغییر دولت و به قدرت رسیدن حسن روحانی، وعده دولت او برای رفع محدودیت از «ناشران تعلیقی» به یکی از نمادهای «تغییر سیاست های فرهنگی» در دولت یازدهم تبدیل شده است.
علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت و گو با شماره دوشنبه اول اردیبهشت ۹۳ روزنامه فرهیختگان یکی از موفق ترین عملکردهای دوره هفت ماهه وزارت خود را تلاش برای رفع تعلیق این ناشران عنوان کرد و گفت که «بسیاری از ناشرانی که در گذشته حق فعالیت نداشتند درحال فعالیت هستند.»
بخشی از اقدامات مقام های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت حسن روحانی برای رفع تعلیق ها و محدودیت ها از سوی برخی از ناشران تعلیقی نیز مورد تائید قرار گرفته است. از جمله حسن کیائیان مدیر نشر چشمه یکی از ناشران تعلیق شده در دولت محمود احمدی نژاد در ۲۳ بهمن ۹۳ (۱۶ فوریه ۲۰۱۴) با انتشار یادداشتی در سایت رسمی این موسسه تائید کرد مقام های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به «تعلیق نشر چشمه پایان دادند.»
مدیر نشر چشمه در این یاداشت به تلاش علی جنتی وزیر و عباس صالحی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای «هدایت پرونده نشرچشمه در مسیر قانونی و بررسی عادلانه» نیز اشاره کرد و نوشت: «در چند ماهی که از تصدی‌گری دولت جدید(دولت حسن روحانی) می‌گذرد، شاهد اقداماتی در راستای تسهیل فعالیت‌های فرهنگی بوده‌ام. عقل و انصاف حکم می‌کند که ضمن اذعانِ به این حسن نیتی که در رفتار مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دیده شده، بکوشیم تا تعامل حاصله را پاس داشته و به سهم خود بر دامنه‌ی آن بیفزاییم.»
روشی که مقام های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای رفع تعلیق از برخی ناشران از جمله نشر چشمه مورد استفاده قرار دادند اما ابطال دستورات دولت پیشین و رفع اتهام از این ناشران نبود. برای نمونه درباره نشر چشمه هیات تجدیدنظر رسیدگی به تخلفات ناشران با تشکیل جلسه ای اقدام به صدور حکم برای این انتشارات کرد که بر اساس حکم این هیات «پروانه نشر چشمه به مدت ۲۴ ماه تعلیق شد» اما به دلیل گذشت دو سال( معادل حکم صادره) از آغاز تعلیق نشر چشمه این نشر اجازه یافت تا ۲۴ اسفند ۱۳۹۲ باردیگر فعالیت خود را از سر گیرد. علاوه براین مقام های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکنون فهرست کاملی از ناشران تعلیق شده در دولت پیشین و «رفع تعلیق شده» در دولت حسن روحانی را اعلام نکرده اند.
دومین گروه از ناشران تعلیقی ناشرانی هستند که در دولت محمود احمدی نژاد از حضور آنها در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران جلوگیری شد. برای نمونه انتشارات «روزنه، چشمه، کتاب روشن، روشنگران و مطالعات زنان ،کویر، امید فردا و طرح نو» در حوزه ادبیات، فلسفه و کتب عمومی، و همچنین «نشر رسم در حوزه ی گرافیک، نشرهای تیمورزاده، حیان و اباصالح در حوزه ی پزشکی» از شرکت در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در اردیبهشت سال ۹۲ محروم شدند.
برخی از این ناشران در سال ۹۳ اجازه حضور در نمایشگاه کتاب تهران را پیدا کردند از جمله محمدجواد مظفر مدیر انتشارات کویر که می گوید به این انتشارات اجازه حضور در نمایشگاه داده شده است.
برخی دیگر از ناشران اما در سال ۹۳ نیز اجازه حضور در نمایشگاه کتاب تهران را ندارند. انتشارات طرح نو به مدیریت حسین پایا، انتشارات حیان به مدیریت مهدی خزعلی و نشر چشمه به مدیریت حسن کیائیان از جمله ناشرانی هستند که در سال جاری اجازه حضور در نمایشگاه به آنان داده نشد.
عباس صالحی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رییس بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران یک شنبه ۷ اردیبهشت ۹۳ درباره دلیل حاضر نبودن ناشران تعلیقی در این نمایشگاه گفت: «آن بخش از مشکلات این ناشران که به وزارت ارشاد مربوط می شد، حل شد؛ اما این ناشران به دلیل کتاب های اندکشان نمی توانستند در نمایشگاه حضور داشته باشند و اگر ما تبصره ای برای حضور آنها قائل می شدیم، همه ناشرانی هم که کم کتاب چاپ کرده اند مدعی حضور در نمایشگاه می شدند.»
او همچنین از «ناشران تعلیقی» تشکرد کرد و گفت که « قرار دادن این تبصره میان ما و ناشران دیگر مشکل ایجاد می کرد. اما چون این ناشران احساس حسن نیت وزارت ارشاد در دولت جدید را درک کرده اند، پذیرفتند که در نمایشگاه کتاب حاضر نباشند و من از آنها تشکر می کنم.»
اشاره معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به آئین نامه داخلی این وزارتخانه و شرایطی است که ناشران ایرانی برای حضور و دریافت غرفه مستقل در بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران باید داشته باشند. از آن جمله است «دارا بودن پروانه نشر معتبر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» و نیز «انتشار ۳۵ عنوان کتاب از سال ۱۳۸۹» به بعد است.
بابك دربيكي رييس مركز اطلاع‌رساني وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي اما دلایل دیگری برای عدم حضور برخی از ناشران تعلیق شده در نمایشگاه کتاب تهران بیان کرده است. این مقام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته است: «دو نشر (حيان و طرح نو) در نامه ای به وزارت ارشاد، تقاضا داده بودند كه در نمايشگاه كتاب شركت كنند. علی جنتی وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی هم نامه آنها را پاراف كرده و براي معاون فرهنگي، عباس صالحي فرستاده بود.» بابک دربیکی گفته است که «علی جنتی دستوري مبني بر شركت‌كردن اين دو نشر صادر نكرده، بلكه دستور بررسي اين موضوع را داده است اما اين دو ناشر حكم قضايي دارند و به همين دليل نمي‌توانند در نمايشگاه كتاب شركت كنند و حضور آنها هم وابسته به دستور وزير يا شخص ديگري نيست.»
حسن کیائیان مدیر نشر چشمه نیز روز نهم اردیبهشت ۹۳ به سایت پیام نو گفت: «نشر چشمه پس از رفع تعلیق ۳۵ کتاب جدید در سال ۹۲ منتشر کرده اما هیچ کدام از این کتاب ها در نمایشگاه کتاب عرضه نخواهند شد» و « نشر چشمه در بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران حضور نخواهد داشت.»
اظهارات متفاوت مقام های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین توضیح شماری از ناشران تعلیق شده در دولت پیشین، از عدم شفافیت کامل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره تحقق وعده رفع تعلیق از ناشران حکایت دارد. اگر چه به نظر می رسد که بخشی از این عدم شفافیت به نگرانی ها و موانع احتمالی مربوط است که دولت حسن روحانی بیم آن دارد تا از سوی نهادهای دیگر حکومتی از جمله قوه قضائیه در مقابل تحقق وعده رفع تعلیق از ناشران ایجاد کنند.
روز سه شنبه ۹ اردیبهشت ۹۳ حسن روحانی طی سخنانی در مراسم گشایش بیست و هفتیم نمایشگاه کتاب تهران بر تغییر سیاست های فرهنگی نسبت به دولت پیشین تاکید کرد و گفت: «دولت معتقد است که دخالتش را در همه امور باید کمتر و کمتر کند و کار را به صاحبان فرهنگ بسپارد. صاحبان فرهنگ نیاز به ارشاد و گشت ارشاد ندارند. آنها باید بگذرند و عبور کنند و تماشا کنند و چون صاحب اندیشه و فکر و فرهنگ ند دیگران را ارشاد کنند.»
گروه تحقیق روحانی سنج به استناد تاکید حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی،و اظهارات مداوم علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و عباس صالحی معاون فرهنگی این وزارتخانه مبنی بر تغییر و گشایش در سیاست های فرهنگی و همچنین صدور اجازه فعالیت به ناشران تعلیق شده یا لغو مجوز شده در دولت احمدی نژاد، وضعیت این وعده را به «درحال پیگیری» تغییر می دهد.
گروه تحقیق در عین حال تاکید می کند که نظارت بر عملکرد دولت حسن روحانی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم درباره این وعده همچنان ادامه دارد.
