نادرست
آیا دانشگاه‌های ایران آزادترین در دنیا هستند؟
آیا دانشگاه‌های ایران آزادترین در دنیا هستند؟
حسن روحانی رییس جمهوری ایران، روز ۱۴ آذر در پایان سفر به استان سمنان، در یک نشست خبری که در محل استانداری سمنان برگزار شده گفته: «دانشگاه‌های ما آزادترین دانشگاه‌های دنیا از لحاظ اظهارنظر و بیان نقد هستند و فکر نمی‌کنم کشوری مانند ایران باشد که دانشجویان خیلی آزاد نظرات و انتقادات خود را مطرح کنند.» او این سخن را در واکنش به انتقاداتی که در دانشگاه علوم پزشکی سمنان نسبت به دولت‌اش مطرح شد، عنوان کرده است.
آیا دانشگاه‌های ایران، در دنیا آزادترین‌اند؟ آیا بیان نقد و نظر در دانشگاه‌های ایران آزاد است؟ این پرسش‌ها را مورد سنجش قرار دادیم تا به درستی ادعای رییس جمهوری ایران پی ببریم.
وضعیت آزادی بیان در دانشگاه‌های ایران
۱- قوانین و مقررات
۱.۱- ضوابط ناظر بر فعالیت نشریات دانشجویی، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۳۸۳)
الف: براساس این مصوبه انتشار هرگونه نشریه دانشجویی (جز نشریات علمی که نیاز به مجوز وزارت علوم و بهداشت دارد) نیاز به اخذ مجوز از کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی دانشگاه متبوعه است. یعنی انتشار نشریات بدون دریافت مجوز آزاد نیست.
ب: براساس این مصوبه، قانون مطبوعات بر نشریات دانشجویی نیز حاکم است و نشریات دانشجویی باید ماده شش قانون مطبوعات را رعایت کنند. ماده شش قانون مطبوعات می‌گوید: «نشریات جز درمورد اخلال به مبانی و احکام اسلام و حقوق عمومی و خصوصی که در این فصل مشخص می‌شوند آزادند:
۱. نشر مطالب الحادی و مخالف موازین اسلامی و ترویج مطالبی که به اساس جمهوری اسلامی لطمه وارد کند.
۲. اشاعه فحشا و منکرات و انتشار عکس‌ها و تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی.
۳. تبلیغ و ترویج اسراف و تبذیر.
۴. ایجاد اختلاف ما بین اقشار جامعه، به ویژه از طریق طرح مسائل نژادی و قومی.
۵. تحریص و تشویق افراد و گروه‌ها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در داخل یا خارج.
۶. فاش نمودن و انتشار اسناد و دستورها و مسایل محرمانه، اسرار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، نقشه و استحکامات نظامی، انتشار مذاکرات غیرعلنی مجلس شورای اسلامی ومحاکم غیرعلنی دادگستری و تحقیقات مراجع قضایی بدون مجوز قانونی.
۷. اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن و همچنین اهانت به مقام معظم رهبری و مراجع مسلم تقلید.
۸. افترا به مقامات، نهادها، ارگان‌ها و هر یک از افراد کشور و توهین به اشخاص حقیقی و حقوقی که حرمت شرعی دارند، اگر چه از طریق انتشار عکس یا کاریکاتور باشد.
۹. سرقت‌های ادبی و همچنین نقل مطالب از مطبوعات و احزاب و گروه‌های منحرف و مخالف اسلام (داخلی و خارجی) به‌نحوی که تبلیغ از آنها باشد. (حدود موارد فوق را آیین‌نامه مشخص می‌کند)
تبصره ـ سرقت ادبی عبارت است از نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته های دیگران به خود یا غیر، ولو بصورت ترجمه.
۱۰. استفاده ابزاری از افراد (اعم از زن و مرد) در تصاویر و محتوا، تحقیر و توهین به جنس زن، تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع و غیرقانونی، طرح مطالب موجب تضاد میان زن و مرد از طریق دفاع غیر شرعی از حقوق آنان.
تبصره ـ متخلف از موارد مندرج در این ماده مستوجب مجازات های مقرر در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی خواهد بود و در صورت اصرار مستوجب تشدید مجازات و لغو پروانه می‌باشد.
۱۱. پخش شایعات و مطالب خلاف واقع و یا تحریف مطالب دیگران.
۱۲. انتشار مطلب علیه اصول قانون اساسی.
ماده شش قانون مطبوعات در حالی برای نشریات دانشجویی لازم الاجرا اعلام شده که در تضاد با فلسفه نشریات دانشجویی یعنی نقد و نظر در فضای دانشگاهی و علمی است، حال آنکه نشریات سراسری به دلیل انتشار عمومی می‌تواند متفاوت باشد. یعنی نقادی دین، مذهب، قدرت و باورهای عمومی مردم ممکن است در نشریه سراسری و عمومی، بحث برانگیز باشد و حتی عفت عمومی را خدشه‌دار کند ولی در یک نشریه‌ای که در محیط دانشگاه منتشر و توزیع و مخاطب آن جامعه دانشگاهی است می‌تواند به تضارب آراء منجر شود.
۱.۲- دستورالعمل اجرایی ضوابط ناظر بر فعالیت نشریات دانشجویی مصوب وزارتخانه‌های علوم و بهداشت
الف: براساس این دستورالعمل کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی مکلف است: به صورت ماهیانه بر محتوای مطالب نشریات دانشجویی نظارت و در صورت لزوم تذکر دهد و نتایج بررسی‌های خود را به کمیته مرکزی ناظر بر نشریات دانشجویی ارسال کند. یعنی اینکه نشریات دانشجویی اگر از قانون مطبوعات تخطی کردند این کمیته مکلف به تذکر و گزارش‌دهی به مراکز بالاتر برای اتخاذ تصمیم است. روشن‌تر اینکه هر نقد و نظری آزاد نیست.
ب: بند ۳ ماده ۲۷ این دستورالعمل می‌گوید: «نشریات دانشجویی حق دارند نظرها، انتقادهای سازنده، پیشنهادها و توضیحات دانشجویان و مسئولان دانشگاه را بـا رعایت موازین اسلامی و مصالح دانشگاه و جامعه درج کنند.» در این ماده روشن نیست مصالح دانشگاه و جامعه را چه کسی تشخیص می‌دهد. آیا دانشجویان و دانشگاهیان به عنوان دست اندرکاران یک نشریه می‌توانند به تشخیص خود از مصالح دانشگاه و جامعه مطلبی را منتشر کنند یا باید از کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی استعلام کنند؟
۱.۳- آیین‌نامه تشکل های اسلامی دانشگاهیان مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی (۱۳۷۸)
الف: این آیین‌نامه اساسا تشکیل تشکل دانشجویی یا تشکل دانشگاهی را با قید «اسلامی» به رسمیت شناخته و دامنه فعالیت تشکل‌های دانشگاهی را اینگونه برشمرده است: «تحقق اهداف اسلامی و ارزش‌های انقلاب و نظام اسلامی مصرح در چارچوب قانون اساسی و این آیین‌نامه.»
ب: براساس این آیین‌نامه، برگزاری سخنرانی، تجمع، راهپیمایی، میزگرد، تریبون آزاد و نصب تابلوهای تشکل‌های دانشجویی با ارائه مجوز از هیات نظارت دانشگاه امکان‌پذیر است. یعنی آزادی تجمعات که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده در دانشگاه اعتبار ندارد و تشکل‌های دانشجویی بدون اخذ مجوز هیچ فعالیت جمعی نمی‌توانند داشته باشند. اصل ۲۷ قانون اساسیمی‌گوید: «تشکیل اجتماعات و راهپیمایی‌ها، بدون حمل سلاح، به شرط آن که مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است».
ج: هرگونه فعالیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که با مصالح دانشگاه، ضوابط شرعی و ارزش‌های انقلاب اسلامی مغایرت داشته باشد ممنوع است و شورای فرهنگی دانشگاه در صورتی که این مغایرت را به رییس دانشگاه ابلاغ کند، رییس دانشگاه باید از چنین فعالیتی جلوگیری کند. (تبصره ۲ ماده ۲ این آیین‌نامه)
د: اعتقاد و التزام عملی به اسلام، ولایت مطلقه فقیه و قانون اساسی شرط عضویت در هیات موسس تشکل‌های دانشجویی و دانشگاهی است و این موارد باید در اساسنامه تشکل نیز قید شود (بند الف ماده ۳ این آیین‌نامه). یعنی اگر کسی به اسلام، ولایت فقیه یا قانون اساسی التزام و اعتقاد نداشته باشد نمی‌تواند در این تشکل ها عضو شود و فعالیت کند. پس فعالیت دانشگاهی تنها برای کسانی آزاد است که واجد این شرایط باشند.
۲- وضعیت فعالان دانشجویی
برخلاف نظر حسن روحانی، فعالان دانشجویی فضای دانشگاه را چندان آزاد نمی‌دانند. همین چند ماه پیش در مرداد، ۶۸ تشکل دانشجویی با صدور بیانیه‌ای نسبت به وضعیت دانشگاه و به زندان افتادن جمعی از دانشجویان اعتراض کردند. در بیانیه آنها آمده است: «تعداد دانشجویان زیر تیغ دادگاه‌ها از طیف‌های مختلف فکری و سیاسی و به بهانه‌های مختلف در سراسر کشور آنقدر زیاد است که از شمارش خارج شده.» پروانه سلحشوری نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی نیز تعداد دانشجویانی که اخیرا بازداشت شده را بیش از ۱۵۰ نفر عنوان کرده است.
احضار و حبس دانشجویان مساله پنهانی نیست و وزیر علوم نیز به این مساله اشراف کامل دارد. منصور غلامی وزیر علوم در مرداد ماه سال ۹۷ یعنی چند ماه پیش در گفتگویی با روزنامه ایران از مذاکرات مستمرش با قوه قضاییه برای تعدیل احکام قضایی دانشجویان خبر داده و گفته: «بنده علاوه بر نشست‌هایی که با مسئولان قوه قضائیه داشتم از این کارگروه هم خواستم تا فعالیت جدی‌تری در زمینه شناسایی دانشجویان بازداشتی داشته باشد. مسئولان لیست افراد بازداشتی را مشخص کردند. وضعیت هر دانشجو مشخص شده و با خانواده‌های این دانشجویان هم حرف زده‌ایم. با این همه امیدواریم که بتوانیم تعدیل در احکام داشته باشیم. البته سعی هم کرده‌ایم که احکام سنگین دانشجویان را سبک‌تر کنیم.»
لغو سخنرانی‌ها و برنامه‌های دانشجویان توسط هیات نظارت از دیگر اقداماتی است که «آزادی بیان» در دانشگاه‌ها را با چالش روبرو کرده است. سایت جماران وابسته به بیت آیت الله خمینی در گزارشی در این خصوص می‌نویسد: «خبر لغو مراسم‌های سخنرانی در برخی دانشگاه‌های کشور هیچ پیامی جز تمایل عده‌ای برای به تعطیلی کشاندن تشکل‌ها و فعالیت‌های قانونی در دانشگاه‌ها منتقل نمی‌کند. زیرا در چنین وضعیتی که بیشترین حجم برنامه‌های دانشجویی در آستانه ۱۶ آذر برگزار می‌شود، نباید فهرست لغو سخنرانی‌ها از فهرست مراسم‌هایی که قرار است برگزار شود، پیشی بگیرد.»
به نوشته سایت جماران، در آستانه ۱۶ آذر، پس از لغو سخنرانی‌ها در دانشگاه‌های امیرکبیر «مناظره میان صادق زیباکلام و احمد زیدآبادی» و شیراز «سخنرانی غلامرضا حیدری»، نوبت به دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی قزوین و لغو سخنرانی آذر منصوری رسید. این مراسم که قرار بود با عنوان «منع خشونت علیه زنان» برگزار شود، بدون هیچ توضیح مشخصی لغو شده است. مخالفت‌های متعدد با مناظره‌ها و سخنرانی‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که تا به امروز وزیر علوم هیچگونه پاسخ و واکنشی نسبت به آن در آستانه ۱۶ آذر نداشته است.
۳- وضعیت نشریات دانشجویی
وضعیت نشریات دانشجویی نیز بهتر از وضعیت دانشجویان نیست. در ابتدای سال تحصیلی جدید، محمد حسن احمدی نماینده مدیران مسئول نشریات دانشگاهی در شورای مرکزی ناظر بر نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از توقیف چند نشریه دانشجویی خبر داده و گفته: «طی دو ماه اخیر ۱۰ نشریه دانشجویی توقیف شده است». احمدی به خبرگزاری ایرنا گفته: «حقوق نشریات دانشجویی از سوی مسئولان دانشگاهی نادیده گرفته می‌شود. بطوریکه علیرغم گذشت بیش از پنج سال از دولت روحانی و تذکرات و نامه‌های متعدد ما به مسئولان امر، همچنان در دانشگاه‌ها شاهد نظارت پیش از انتشار و اعمال کنترل بر محتوای نشریات هستیم که این رفتار برخلاف بند ۲ ماده ۲۷ دستورالعمل اجرایی ضوابط ناظر بر نشریات دانشگاهی است و استقلال نشریات دانشگاهی را خدشه‌دار می‌کند.»
سال ۱۳۹۶ جمعی از فعالان نشریات دانشجویی در دیداری با معاون فرهنگی وزیر علوم نسبت به برخوردهای جاری با نشریات دانشجویی در دانشگاه‌های کشور اعتراض کردند. آرمین مختاری مدیر مسئول نشریه سیاسی-اجتماعی رخداد در این دیدار می‌گوید: «امروزه متأسفانه نشریات فقط در بیان مطالبی آزادند که مخل به سلیقه عده‌ای معلوم الحال نباشد و تفصیل آن را حتی قانون هم نمی‌داند.» وی سپس با اشاره به تهدیدها و اعمال محدودیت‌های غیرقانونی بر نشریات دانشجویی، می‌افزاید: «شما نمی‌دانید که وصله‌های ناروا را آنقدر به ما چسبانده‌اند که امروزه اصلمان از زیر این وصله‌ها پیدا نیست. شما نمی‌دانید که جای فعالین نشریات به جای کمیته ناظر بر نشریات در دادگستری و اماکن قضاییست.»
۴- دانشجویان ستاره‌دار
احضار دانشجویان و نشاندن مهر اخراج بر پیشانی آنها از دولت محمود احمدی نژاد تحت عنوان دانشجویان ستاره دار آغاز شد، ستاره نشانی بود که کنار نام دانشجویان فعال سیاسی می‌نشست و معنای آن اخراج از دانشگاه بود. حل این مساله و مقابله با ستاره‌دار کردن دانشجویان از وعده‌های حسن روحانی بود و در سال های اول ریاست جمهوری اش تعدادی از دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه بازگشتند ولی بساط نشانه‌دار کردن دانشجویان و محروم کردن آنها از دانشگاه تمام نشد. وزیر علوم و دولت روحانی سعی می‌کند ستاره‌دار کردن دانشجویان را انکار کند ولی این واقعیت وجود دارد. مجید دری و مهدیه گلرو، دو دانشجوی محروم از تحصیل، از جمله دانشجویان ستاره‌داری بودند که در آذر سال ۹۶ در اعتراض به انکار وجود دانشجویان ستاره دار مقابل وزارت علوم تحصن کردند.
شاید همین باعث شد تا وقتی منصور غلامی وزیر علوم مجدد با این پرسش روزنامه ایران روبرو شد که گفته می‌شود هنوز برخی از دانشجویان پذیرفته شده مقطع فوق لیسانس احضار می‌شوند، می‌گوید: «ممکن است دانشجویی به خاطر سوابقی که دارد احضار شود و توضیحی دهد و مشکل برطرف شود. به نظرم روی این موضوع نباید حساسیت نشان داد این احضار و توضیح به معنای محرومیت نیست.» وقتی خبرنگار از او می‌پرسد یعنی امسال دانشجوی ستاره‌دار نداریم، او به صراحت جواب نمی‌دهد و می‌گوید: «امیدوارم نداشته باشیم.» یعنی داریم.
محمود صادقی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس پیش از این خبر داده که «وزیر علوم تعداد ستاره‌دارهای سال تحصیلی جدید، ۹۶، را بیش از ۱۰۰ مورد اعلام کرده است».
ایران در گزارش سازمان دانشگاهیان در خطر
سازمان بین‌المللی دانشگاهیان در خطر به عنوان یکی از نهادهایی که وضعیت دانشگاه‌های جهان را رصد می‌کند در گزارش سال ۲۰۱۸ خود با نام آزادی اندیشیدن، به وضعیت آزادی در دانشگاه‌های جهان پرداخته و از وقوع ۲۰۶ حادثه امنیتی-قضایی در ۴۷ کشور جهان از جمله قتل، دستگیری، محکومیت، ممنوع الخروجی و آزار دانشگاهیان در سال تحصیلی اخیر (مهر ۹۶ تا شهریور ۹۷) خبر داده است. ایران یکی از ۴۷ کشوری است که آزادی دانشگاهیان را مکررا نقض کرده است.بخشی از این گزارش به‌طور ویژه به نقض آزادی دانشگاهیان در ایران می‌پردازد. براساس این گزارش ۱۴ مورد از ۲۰۶ مورد نقض آزادی دانشگاهیان در طول یک سال گذشته، به اتفاقات امنیتی و قضایی دانشگاه‌های ایران اختصاص دارد.
جمع‌بندی
حسن روحانی رییس جمهوری ایران، در پایان سفر خود به استان سمنان، در یک نشست خبری گفته: «دانشگاه‌های ما آزادترین دانشگاه‌های دنیا از لحاظ اظهارنظر و بیان نقد هستند و فکر نمی‌کنم کشوری مانند ایران باشد که دانشجویان خیلی آزاد نظرات و انتقادات خود را مطرح کنند.»
آیا دانشگاه‌های ایران، در دنیا آزادترین‌اند؟ میزان صحت و سقم این ادعا، موضوع تحقیقی است که انجام شد. براساس نتایج به دست آمده:
۱- نشریات دانشجویی به عنوان تریبون دانشجویان، طبق قانون مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، مشمول قانون مطبوعات می‌شوند و از انتشار مطالب انتقادی نسبت به اسلام، جمهوری اسلامی، ولایت فقیه، مراجع مسلم تقلید و قانون اساسی محروم‌اند. هرگونه پرداختن به مسایل قومی و نژادی در نشریات دانشجویی ممنوع است، انتشار هر مطلبی که افترا به مقامات، نهادها و ارگان ها ممنوع است و ممنوعیت‌های بسیار دیگر که بسیار تفسیر‌پذیرند مثل ممنوعیت تحریف اظهارات دیگران.
۲- تمام محتوای نشریات دانشجویی توسط کمیته ناظر بر فعالیت دانشجویی بصورت ماهیانه رصد و به کمیته مرکزی ناظر بر فعالیت دانشجویی گزارش و با موارد تخلف برخورد می‌شود.
۳- فعالیت دانشجویی و تاسیس تشکل‌های دانشجویی، فقط برای معتقدان و ملتزمان به ولایت فقیه، اسلام و قانون اساسی آن‌هم در چارچوب‌های تعیین شده قانونی آزاد است نه همه دانشجویان.
۴- تشکل‌های دانشجویی تنها حق دارند با دریافت مجوز در راستای «تحقق اهداف اسلامی و ارزش‌های انقلاب و نظام اسلامی مصرح در چارچوب قانون اساسی و آیین‌نامه تشکل‌های اسلامی دانشگاهیان» فعالیت کنند.
۵- هرگونه فعالیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که با مصالح دانشگاه، ضوابط شرعی و ارزش‌های انقلاب اسلامی مغایرت داشته باشد ممنوع است و رییس دانشگاه مکلف به جلوگیری است.
۶- لغو سخنرانی‌ها و برنامه‌های سیاسی دانشجویان به امری عادی و تکراری تبدیل شده است.
۷- براساس گزارش نمایندگان مجلس، در سال تحصیلی گذشته دستکم ۱۵۰ دانشجو زندانی شده‌اند.
۸- در دو ماه منتهی به شروع سال تحصیلی جدید، دستکم ۱۰ نشریه دانشجویی توقیف شده است.
۹- برخلاف ادعای دولت روحانی مبنی بر جمع شدن بساط ستاره دار کردن دانشجویان، بیش از ۱۰۰ دانشجو ستاره‌دار و از تحصیل محروم شده‌اند.
۱۰- براساس گزارش سازمان بین‌المللی دانشگاهیان در خطر، دانشگاه‌های ایران نه تنها آزادترین در دنیا نیستند بلکه ایران در طول سال تحصیلی گذشته یکی از ۴۷ کشور دنیا بوده که آزادی اندیشیدن دانشگاهیان را حداقل در ۱۴ مورد نقض کرده است.
براساس نتایج بدست آمده، ادعای حسن روحانی مبنی بر اینکه: «دانشگاه‌های ما آزادترین دانشگاه‌های دنیا از لحاظ اظهارنظر و بیان نقد است» به کلی نادرست است.
