درستی‌سنجی گفته روحانی درباره درآمدهای ارزی دولت و کسری بودجه
حسن روحانی در تاریخ ۲ بهمن در گفت‌وگو با شبکه یک تلویزیون ایران، گفت: «در سال ۹۶ تا پایان سال، حدود ۹۰ میلیارد دلار ما از نفت و غیرنفت درآمد خواهیم داشت. الان صادرات غیرنفتی ما بالای ۳۰ میلیارد دلار است و نفت ما هم بالای این رقم است. بنابراین تا پایان سال چیزی حدود ۹۰ میلیارد دلار مجموع درآمد کشور خواهد بود».
او این اعداد را در پاسخ به سوال مصاحبه‌کننده رضا رشید‌پور درباره بحران ارزی مطرح کرد و گفت دولت نیازی به دستکاری قیمت ارز ندارد، چرا که «ما خوشبختانه درآمد ارزی‌مان خیلی بیشتر از مخارج ارزی‌مان است».
برای بررسی این گفته، اعداد و ارقام مطرح شده از سوی رییس‌جمهوری ایران را با آمارهای رسمی مقایسه کردیم.
۱- در سال ۱۳۹۶ چقدر ارز وارد کشور شده و می‌شود؟
بر اساس گزارش عملکرد تجاری ۹ ماهه سال ۱۳۹۶، حجم صادرات غیرنفتی ایران تا انتهای آذر ماه ۱۳۹۶، بیش از ۳۱/۶ میلیارد دلار بوده است. اگر ارزش صادرات میعانات گازی را در این مدت کم کنیم، ارزش صادرات در ایران بیش از ۲۶/۵ میلیارد دلار خواهد بود.
اگر فرض کنیم میزان صادرات در ۳ ماه باقی‌مانده نیز مانند ۹ ماه گذشته باشد، آن وقت می‌توان برآورد کرد که ارزش صادرات غیرنفتی ایران در پایان سال بیش از ۴۲ میلیارد دلار خواهد بود که اگر ارزش صادرات میعانات گازی را از آن کم کنیم، کمی بیش از ۳۵ میلیارد دلار باقی خواهد ماند.
طبق آخرین گزارش ماهیانه اوپک، میانگین قیمت نفت ایران در سال ۲۰۱۷، حدود ۵۲ دلار برای هر بشکه و میانگین تولید نفت در این سال ۳ میلیون و ۸۳۳ هزار بشکه در روز بوده است. در شناسه ایران در سایت اوپک میزان مصرف داخلی نفت، بیش از یک میلیون و ۷۴۰ هزار بشکه در روز برآورد شده که اگر آن را از میزان تولید نفت کم کنیم، می‌توانیم میانگین صادرات روزانه نفت در سال ۲۰۱۷ را، حدود ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه نفت برآورد کنیم.
نفت در لایحه بودجه ۹۶، محاسبه درآمدهای نفتی و سهم باقی‌مانده برای بودجه عمومی منبع مرکز پژوهش‌های مجلس
جدول بالا الگوی محاسبه منابع نفتی را در لایحه بودجه ۱۳۹۶ نشان می‌دهد.
در لایحه بودجه سال ۱۳۹۶، قیمت نفت ۵۵ دلار و میزان صادرات روزانه ۲ میلیون و ۱۷۵ هزار بشکه در روز پیش‌بینی شده بود. با اضافه شدن میزان صادرات میعانات گازی مجموع درآمدهای حاصل از صادرات نفتی حدود ۵۱ میلیارد دلار پیش‌بینی شده بود.
در واقع اگر فرض کنیم که میزان تغییر ارزش صادرات میعانات گازی نیز،تابعی مانند صادرات نفت داشته باشد، آن وقت می‌توان کل درآمد نفتی محقق شده ایران را در سال ۱۳۹۶، چیزی در حدود ۴۷ میلیارد دلار برآورد کرد که طبق قانون بودجه، حدود ۷ میلیارد آن به حساب شرکت نفت و ۱۲ میلیارد آن به صندوق توسعه ملی واریز می‌شود. در واقع بیش از ۲۱ میلیارد دلار برای دولت باقی نمی‌ماند که آن را در بازار تبدیل به ریال کرده و صرف بودجه عمومی کند.
با این حساب می‌توان گفت کل درآمد ارزی کشور در سال ۱۳۹۶، چیزی برابر با ارزش صادرات غیر نفتی و درآمدهای نفتی چیزی در حدود ۸۲ میلیارد دلار (۳۵+۴۷) خواهد بود که ۵۶ میلیارد آن مستقیم به بازار ارزی کشور وارد می‌شود.
حساب و کتاب بالا نشان می‌دهد، کل درآمد ارزی ایران در سال ۹۶، ۸۲ میلیارد دلار است که حدود ۸ میلیارد دلار کمتر از ادعای رییس‌جمهوری (۹۰ میلیارد دلار) است.
۲- سایر درآمدهای ارزی
اگرچه حسن روحانی در گفت‌گوی خود تنها به درآمدهای ارزی صادرات نفتی و غیرنفتی اشاره کرده و چیزی از سایر درآمدهای ارزی کشور نگفته، اما لازم است تاکید کنیم ما در محاسبات‌مان، درآمدهای احتمالی ناشی از گردشگری و سرمایه‌گذاری خارجی را در نظر نگرفته و فرض کرده‌ایم این درآمدها با هزینه‌های خروج ارز از کشور به دلیل مهاجرت سرمایه‌گذاران و مسافرت گردشگران ایرانی، سر به سر می‌شود.
آمار مشخصی در این زمینه وجود ندارد، اما بر اساس اخبار منتشر شده می‌توان گفتدر مقایسه درآمد و هزینه ارزی گردشگری، میزان خروج ارز از کشور، بیش از میزان ورود ارز است. به گفته مقامات رسمی، مسافران ایرانی طی یک سال حدود ۹ میلیارد دلار ارز از کشور خارج کردند، در حالی که باز هم به اعتبار گفته مقام‌های مسئول، درآمد گردشگری ایران در همان سال ۸ میلیارد دلار بوده که البته به گفته برخی کارشناسان درآمد ارزی ایران به مراتب کمتر از اینها است و نهایتا به ۶ میلیارد دلار می‌رسد.
از سوی دیگر آمار دقیقی درباره میزان ارز وارد شده به کشور از طریق سرمایه‌گذاری خارجی وجود ندارد، (این آمار متفاوت از آمار سرمایه‌گذاری خارجی مصوب است)، به همین نسبت آمار دقیقی در دست نیست که نشان دهد، مهاجران ایرانی (عمدتا مهاجران سرمایه‌گذار) سالانه چقدر ارز از کشور خارج می‌کنند.
۳- نیاز ارزی ایران در سال گذشته چقدر بوده است؟
طبق گزارش عملکرد تجاری سال ۱۳۹۶، طی ۹ ماه ۳۷/۶ میلیارد دلار برای واردات کالا، ارز از کشور خارج شده است. اگر میزان واردات با همین منوال پیش رود، مجموع واردات کشور تا پایان سال ۱۳۹۶، به ۵۰ میلیارد دلار خواهد رسید. اگر فرض کنیم ارزش واردات غیرقانونی و قاچاق هم ۱۲ میلیارد دلار گفته شده از از سوی رییس جمهوری باشد، با جمع این دو عدد می‌توان برآورد کرد که در سال ۹۶، حدود ۶۲ میلیارد دلار بابت واردات از کشور خارج شده است.
از سوی دیگر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، دولت در لایحه بودجه ۱۳۹۶، روی ۵۱ میلیارد دلاردرآمد نفتی حساب باز کرده که حدود ۳۴ میلیارد دلار آن باید تبدیل به ریال شده و در بودجه عمومی هزینه شود.
با این حساب می‌توان گفت، نیاز ارزی کشور مساوی با حاصل جمع ۶۲ میلیارد دلار واردات قانونی و غیرقانونی و بیش از ۳۴ میلیارد دلار درآمد صادرات نفت است.
۴- تراز ارزی کشور چقدر است؟
ارز مورد نیاز کشور برای یک سال برای واردات قانونی و غیرقانونی کالا، ۶۲ دلار برآورد می‌شود.
از سوی دیگر درآمد ارزی کشور حاصل از صادرات ۳۵ میلیارد دلار بوده است. این نشان می‌دهد تراز تجاری ایران ۲۷ میلیارد دلار کسری دارد.
در این میان درآمد نفتی ایران در سال ۹۶، حدود ۴۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود که حدود ۷ میلیارد دلار برای هزینه تولید و سرمایه‌گذاری لازم به شرکت ملی نفت می‌رود. ۱۲ میلیارد دلار هم طبق ضوابط بودجه باید به صندوق توسعه ملی واریز و ذخیره می‌شود. از این میان ۲۱ میلیارد دلار باقی می‌ماند که بانک مرکزی آن را در بازار تبدیل به ریال کرده و در اختیار دولت قرار می‌دهد.
در واقع بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از درآمدهای نفتی امسال، ۲۱ میلیارد دلار از کل کسری ۲۷ میلیارد دلاری را جبران کند.
اما هنوز هم نیاز ارزی ایران در سال ۱۳۹۶، ۶ میلیارد دلار بیشتر از درآمد ارزی است که حدود ۲ میلیارد آن از طریق صندوق توسعه ملی جبران می‌شود. طبق آخرین گزارش صندوق توسعه ملی در ۹ ماه اول سال ۹۶، مجموع تسهیلات صندوق در این مدت حدود ۱/۷ میلیارد دلار بوده است. اگر فرض کنیم تا آخر سال همین روند ادامه داشته باشد، مجموعا از صندوق توسعه ملی بیش از ۲ میلیارد دلار تسهیلات بیرون آمده است.
اما هنوز ۴ میلیارد دلار دیگر کم است و معلوم نیست از دقیقا از کدام منبع به اقتصاد ایران تزریق می‌شود.
۵- تغییر قیمت ارز چه تاثیری در تراز ارزی کشور ایجاد می‌کند؟
تغییر نرخ ارز، به دولت برای تامین منابع ریالی بودجه کمک می‌کند.
در قانون بودجه ۹۶ وابستگی بودجه به منابع نفتی (منابع عمومی، ۳ درصد مناطق محروم و برداشت از صندوق توسعه ملی) بیش از ۱۱۳ هزار میلیارد تومان است که بر اساس فرض دلار ۳۳۰۰ تومان بودجه معادل ۳۴ میلیارد دلار است.
کافی است میانگین نرخ دلار به جایی ۳۳۰۰ تومان ۴۰۰۰ تومان باشد، آن وقت دولت می‌تواند با حدود ۶ میلیارد دلار در منابع ارزی خود صرفه جویی کند.
این میزان ارز، به دولت برای کسری بودجه کمک می‌کند.
جمع‌بندی
مقایسه و محاسبه آمارهای رسمی نشان می‌دهند، بر خلاف گفته رییس‌جمهور میزان هزینه‌های ارزی کشور در سال ۹۶، بیشتر از درآمدهای ارزی است.
آمار صادرات نفت خام نشان می‌دهند مجموع درآمدهای نفتی ایران در سال ۱۳۹۶، حدود ۴۷ میلیارد دلار خواهد بود که حداقل ۱۲ میلیارد دلارِ آن طبق قانون بودجه در صندوق توسعه ملی ذخیره شده است. از سوی دیگر ارزش صادرات غیرنفتی سال ۹۶ نیز هم چیزی در حدود ۳۵ میلیارد دلار خواهد بود.
در واقع می‌توان گفت کل درآمد ارزی کشور از طریق نفت و صادرات کالا، بیش از ۸۲ میلیارد دلار نخواهد بود، در حالی که رییس‌جمهور مدعی شده بود درآمد ارزی کشور حاصل از صادرات نفت و کالا، تا پایان سال حدود ۹۰ میلیارد دلار است.
از سوی دیگر، آمار نشان می‌دهد مجموع واردات قانونی و قاچاق کالا حدود ۶۲ میلیارد دلار ارز از کشور خارج می‌کند. در بودجه سال ۹۶ پیش‌بینی شده ۳۴میلیارد دلار در بودجه عمومی مصرف شود. که طبق محاسبات ۲۱ میلیارد دلار آن محقق می‌شود.
با این حساب و با در نظر گرفتن هزینه ۲۱ میلیارد دلار در بودجه عمومی، می‌توان گفت مخارج ارزی ایران در سال ۹۶ حتما بیش از ۸۸ میلیارد دلار خواهد بود.
با این حساب مشخص است، نه‌تنها اعداد و ارقام ذکر شده در خصوص درآمدها و هزینه‌های ارزی کشور در سال ۹۶، دقیق نیستند، بلکه این گفته که «خوشبختانه درآمد ارزی‌مان خیلی بیشتر از مخارج ارزی‌مان است» ادعایی نادرست است.
